Rynek w Tarnowskich Górach

---

Historia

Według dr Danuty Szlachcic-Dudzicz, pierwszy rynek, który powstał w Tarnowskich Górach, znajdował się na obecnym placu Gwarków. W krótkim czasie jednak okazało się, że dla urzędników brakuje tam odpowiedniej przestrzeni na siedziby, co doprowadziło do przesunięcia rynku na północ, pomiędzy dzisiejszymi ulicami Gliwicką, ks. Michała Lewka oraz pl. Gwarków. To tam ulokowano Urząd Miasta oraz Urząd Górniczy, w którym mieścił się jeden z najstarszych budynków w okolicy, znany jako tzw. Dom Florczaka. Ponieważ miasto gwałtownie się rozwijało, zaczęła istnieć potrzeba utworzenia nowego rynku, który przetrwał do dzisiaj jako rynek główny.

Płyta rynku została wybrukowana w XVI wieku, a w latach 1960 oraz w kwietniu 1976, z okazji 450-lecia miasta, przeprowadzono gruntowną przebudowę, podczas której nawierzchnię wyłożono płytami granitowymi oraz ze sjenitu i kośminu. W zachodniej części rynku na kamiennej podmurówce można zobaczyć pochodzącą z lat 50. XX wieku drewnianą konstrukcję ręcznego kołowrotu, którego dach pokryty jest gontem osadzonym na drewnianych słupach. Stanowi ona jedną z dwóch miejskich studni, które kiedyś znajdowały się na rynku.

Wokół studni zachowano fragment XIX-wiecznego bruku, który został odtworzony na podstawie starych rycin, w doskonały sposób imitując nawierzchnię Rynku z czasów powstania miasta. Wówczas z Rynku wybiegało osiem ulic. W 1548 roku jego powierzchnia została poszerzona w kierunku wschodnim. Znajdowały się tam ważne instytucje, takie jak: Urząd Górniczy, Sąd, Starostwo Ziemi Bytomskiej oraz Rada Miejska. Na rynku powstały również liczne kamienice, które należały do najbogatszych przedstawicieli tarnogórskiego mieszczaństwa, zwanych gwarkami.

W 1858 roku, na pamiątkę założenia miasta przez księcia Jana Opolskiego i margrabiego Jerzego Hohenzollerna, na rynku postawiono krzyż. Wokół niego, w 1923 roku, w celu uczczenia trzech powstań o wolność Śląska, posadzono trzy „dęby wolności”. Niestety, podczas remontu płyta rynku zostały ścięte, a ich miejsce zajęły topole. W 2005 i 2010 roku nawierzchnię rynku ponownie wymieniono, a zamiast płyt chodnikowych zastosowano kostkę brukową. Przeprowadzono także prace modernizacyjne przy ratuszu.

W 2015 roku, na rynku przy podcieniach, u wylotu ulicy Przesmyk, odsłonięto rzeźbę gwarka. Natomiast na przełomie 2020 i 2021 roku zrealizowano przebudowę wschodniej części płyty rynku, która obejmowała m.in. ustawienie nowych betonowych donic, nowych ławek oraz zainstalowanie zdroju ulicznego.

Opis

Rynek w Tarnowskich Górach przyjmuje kształt trapezu, który mierzy aż 108 metrów długości. Jego szerokość zmienia się w zależności od strony, wynosząc 75 metrów w części zachodniej oraz 52 metry w wschodniej. Ta pewna nieregularność formy rynku jest efektem intensywnych prac górniczych, które miały miejsce w pobliżu ścisłego centrum miasta. Historycznie, gwarkowie, czyli górnicy lokalni, budowali swoje domy w sąsiedztwie szybów wydobywczych, co miało wpływ na układ urbanistyczny.

W bezpośrednim sąsiedztwie rynku znajdują się różnorodne ulice, które odchodzą od jego krawędzi. Wśród nich jest Krakowska, Tylna, Strzelecka, księdza Józefa Wajdy, a także Opolska, Przesmyk, Gliwicka oraz Górnicza.

Budynki

W okolicy Rynku w Tarnowskich Górach można znaleźć wiele obiektów, które mają istotne znaczenie historyczne i architektoniczne. Wśród nich wyróżniają się zabytki wpisane do oficjalnego rejestru. Do najważniejszych zalicza się:

• ewangelicki Kościół Zbawiciela, którego historia sięga XVIII wieku. Przebudowany na początku XX wieku, dziś znajduje się pod numerem rejestru A/623/66 z dnia 27 kwietnia 1966 i zlokalizowany jest przy Rynek 12,
• ratusz, wybudowany w latach 1896–1898, zarejestrowany pod nr A/1631/96 z dnia 30 kwietnia 1996 oraz A/585/2019 z dnia 9 grudnia 2019, znany także jako Rynek 4,
• Dom Sedlaczka, pochodzący z XVI wieku, w którym mieści się Muzeum w Tarnowskich Górach. Ten ważny obiekt, wpisany do rejestru pod nr 291 z dnia 12 marca 1950 oraz A/609/66 z dnia 15 kwietnia 1966, mieści się pod adresem Rynek 1,
• Dom Wieprzowskiego, datowany na XVII wiek, przeszedł przebudowę w XIX wieku. Zarejestrowany pod nr A/625/66 z dnia 27 kwietnia 1966, znajduje się przy Rynek 3,
• Dom Cochlera, również z XVII wieku, został przebudowany w XVII i XIX wieku (nr A/719/2020 z dnia 19 października 2020). Ten obiekt znajduje się pod adresem Rynek 5,
• Dom Bernharda (znany także jako Dom Pod Lipami) pochodzi z XVI wieku i przeszedł przebudowę w XX wieku, zarejestrowany pod nr A/626/66 z dnia 27 kwietnia 1966, usytuowany na Rynku 13,
• budynek dawnego Banku Stowarzyszeń, powstały na miejscu tzw. Domu Szymkowica w 1908 roku, zarejestrowany pod nr A/17/99 z dnia 25 maja 1999, znajduje się pod numerem Rynek 14,
• dom z XVI wieku, przebudowany w XIX wieku, zarejestrowany pod nr A/627/66 z dnia 27 kwietnia 1966, usytuowany jest przy Rynek 15,
• dom z XVI wieku, przebudowany w XVIII wieku, w rejestrze pod nr A/628/66 z dnia 27 kwietnia 1966, zlokalizowany jest na Rynku 16,
• dom podcieniowy (I) z XVI wieku, zarejestrowany pod nr A/613/66 z dnia 15 kwietnia 1966, dostępny pod Rynek 17,
• dom podcieniowy (II) z XVI wieku, także zarejestrowany pod nr A/614/66 z dnia 15 kwietnia 1966, także przy Rynek 17,
• dom podcieniowy z XVI wieku, przebudowany w XVIII wieku, zarejestrowany jako nr 290 z dnia 12 marca 1950 oraz A/615/66 z dnia 15 kwietnia 1966, zlokalizowany jest przy Rynek 18.

Oprócz wymienionych zabytków, w obrębie Rynku znajdują się także budynki ujęte w Gminnej Ewidencji Zabytków, do których zaliczają się:

• Dom Petrascha z XVI wieku, który przeszedł przebudowy w XVIII wieku oraz w 1890 roku – Rynek 2,
• kamienica datowana na około 1910 rok – Rynek 8–9,
• kamienica z ok. 1890 roku – Rynek 10–10a.

Rynek otoczony jest nie tylko historycznymi budynkami. Na jego płycie umieszczono ławki, a także 3 lipy drobnolistne. Można tu zobaczyć pomnik przedstawiający bryłę kruszcu, który został wydobyty w XV wieku przez chłopa Rybkę oraz zabytkową studnię, przy której znajdują się kocie łby. Latem Rynek ożywia się dzięki ogródkom piwnym, które zapewniają przyjemną atmosferę.

Mieszkalnictwo

Na podstawie analiz przeprowadzonych przez Urząd Stanu Cywilnego, na dzień 31 grudnia 2022 roku, populacja zameldowana na pobyt stały przy Rynku w Tarnowskich Górach wynosiła 110 osób.

---

Oceń: Rynek w Tarnowskich Górach

---