Muzeum w Tarnowskich Górach

---

Budynek

Muzeum w Tarnowskich Górach zajmuje wyższe kondygnacje jednej z najstarszych kamienic, usytuowanej przy tarnogórskim rynku. Budynek ten, datowany na prawdopodobnie XVI wiek, przeszedł liczne przebudowy, które zmieniały jego wygląd przez wieki. Pierwsze wzmianki o tej kamienicy sięgają 1670 roku, kiedy jej właścicielem był Christoph Kraker. Przez kolejne dziesięciolecia budynek zmieniał swoich właścicieli, co wpłynęło na jego rozwój i adaptacje. W 1805 roku po nabyciu budynku przez Erdmann Gustav Henckel von Donnersmarck, przeszedł on w ręce Johann Sedlaczka, który w tym miejscu prowadził swoją winiarnię, działającą od 1786 roku, i która do dziś funkcjonuje na parterze.

Wnętrze budynku, mimo przebudów, zachowało wiele oryginalnych elementów, w tym sklepienia w piwnicach oraz sieni i pomieszczeń na parterze. Piętro, w którym aktualnie znajdują się przestrzenie wystawiennicze muzeum, charakteryzuje się wartościowymi detalami dekoracyjnymi, takimi jak drewniane, polichromowane stropy, kamienny portal i sklepienie ze stiukowymi zdobieniami. Legenda mówi, że budynek ten był gościnny wobec wielu znanych osobistości odwiedzających Tarnowskie Góry, w tym cesarzowej austriackiej Eleonory Gonzagi oraz polskich monarchów, takich jak Jan III Sobieski, August II Mocny oraz August III.

Z początkiem działalności Muzeum, władze lokalne starały się o zwiększenie jego przestrzeni wystawienniczej. W 2018 roku Rada Miejska w Tarnowskich Górach przyjęła uchwałę intencyjną w sprawie stworzenia nowej siedziby dla Muzeum. Przewiduje się, że nowy obiekt zostanie otwarty w 2026 roku, dla upamiętnienia 500-lecia miasta. Warto zaznaczyć, że główny artykuł o Domu Sedlaczka w Tarnowskich Górach dostarcza dodatkowych informacji na temat tego interesującego miejsca.

Historia

Zamysł założenia muzeum w Tarnowskich Górach sięga XIX wieku. W 1886 roku jeden z mieszkańców tego miasta podarował kolekcję 32 monet z intencją rozpoczęcia muzeum numizmatycznego. Do 1900 roku liczba eksponatów wzrosła do 382, jednak wszystkie zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach. Pomysł utworzenia muzeum wrócił na tapet w okresie międzywojennym, kiedy Tarnowskie Góry oraz część Górnego Śląska zostały włączone do Polski.

W 1938 roku burmistrz Fryderyk Antes zwrócił się do mieszkańców Tarnowskich Gór z apelem o zbieranie historycznych przedmiotów, które miały stworzyć podwaliny pod muzeum regionalne. W tym celu powołano komitet, którym kierowali Józef Piernikarczyk oraz Wincenty Zuber. Ich ambicją było gromadzenie eksponatów oraz umożliwienie zwiedzającym odkrywanie podziemnych korytarzy dawnych kopalń srebra i ołowiu w Tarnowskich Górach.

Planowano umiejscowienie muzeum w kamienicy przy tarnogórskim rynku, w nieruchomości oznaczonej jako nr 5, gdzie funkcjonowała apteka „Pod Białym Aniołem”, założona w XVIII wieku. Niestety, działania te zostały wstrzymane z powodu wybuchu II wojny światowej. Wiele zbiorów zniknęło w trakcie wojennej zawieruchy, a część z nich trafiła do Związkowego Muzeum Górniczego w Sosnowcu oraz do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, skąd kolekcje przekazano do Muzeum w Zabrzu.

W 1953 roku zapadła decyzja o założeniu Stowarzyszenia Przyjaciół Historii Miasta, które w 1954 przekształciło się w Stowarzyszenie Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej, a później w Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Jego celem była opieka nad podziemiami oraz historycznymi obiektami, a także utworzenie muzeum miejskiego we współpracy z Muzeum Górnośląskim. Na siedzibę muzeum wybrano dom Sedlaczka.

Remont budynku rozpoczął się w 1957 roku. W trakcie prac natrafiono na polichromowany strop, który datowany jest na przełom XVI i XVII wieku, i poddano go gruntownej konserwacji. W sierpniu 1958 roku została udostępniona pierwsza stała ekspozycja w trzech odnowionych salach, co uznaje się za początek działalności Muzeum w Tarnowskich Górach. Już 1 stycznia 1959 roku muzeum stało się tarnogórskim oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, zaś 1 lipca 1959 roku, decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, zostało przekazane administracyjnie Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Tarnowskich Górach. Od 1990 roku muzeum funkcjonuje jako samodzielna instytucja kultury.

Zbiory

„Muzeum w Tarnowskich Górach zbiera różnorodne eksponaty, które podzielone są na działy związane z historią, etnografią oraz sztuką, a ich tematyka koncentruje się na regionie Tarnowskich Gór oraz pobliskich obszarów tarnogórskich.

Dział Historii

W strukturze organizacyjnej muzeum, to właśnie Dział Historii został jako pierwszy wyróżniony. Obecnie zbiory tego działu obejmują przytłaczającą liczbę ponad 2500 eksponatów, które głównie odnosi się do dziejów regionu tarnogórskiego. Do kluczowych zbiorów Działu Historii należą:

• narzędzia górnicze, gromadzone głównie w latach 50-tych podczas odkrywania dawnych wyrobisk górniczych w okolicy Tarnowskich Gór. Wśród nich są ciżemki dziecięce znalezione w podziemiach, kilofki pochodzące z obchodów 100-lecia Huty „Fryderyk” w Strzybnicy, wózek górniczy z kopani „Fryderyk” z początku XIX wieku, mapy górnicze w tym mapa geologiczna Carnalla z połowy XIX wieku oraz modele górniczych urządzeń ze Szkoły Górniczej w Tarnowskich Górach,
• pamiątki związane z powstaniami oraz plebiscytem, w dużej mierze zebrane w wyniku konkursu z lat 1970-1971, który miał na celu zgromadzenie przedmiotów dotyczących tych wydarzeń. Zbiory te obejmują sztandary i proporce z pierwszego powstania śląskiego wykonane w Sowicach oraz Dąbrówce Wielkiej, różne sztandary, zdjęcia dotyczące działalności lokalnych organizacji kombatanckich, broń z okresu powstań, w tym kolbę karabinu i bagnet Wilhelma Kochanka, którą przechowywał w czasie okupacji hitlerowskiej,
• pamiątki po Bractwie Strzeleckim w Tarnowskich Górach, założonym w 1780 roku, z dużą częścią zbiorów, która trafiła do muzeum po likwidacji majątku brackiego w 1962 roku. Należą do nich srebrne puchary zamówione we Wrocławiu przez Bractwo, unikatowe tarcze żałobne używane na trumnach, pamiątki z obchodów rocznic, oraz różne odznaki i fotografie członków,
• kolekcja masoniki, zawierająca pamiątki po wolnomularzach z całej Europy, w tym pamiątki tarnogórskiej loży „Silberfels” założonej w 1816 roku przez Augusta Boscampa-Lasopolskiego. Kolekcja ta włącza odznaki lóż z Hamburga, Francji i innych miejsc, fartuszki obrzędowe oraz szarfy,
• starodruki i różnego rodzaju druki. W zbiorach znajdują się najstarsze egzemplarze z XVI wieku z krakowskich oficyn Schaffenbergów oraz Łazarzowej i m.in. pierwsze wydanie „Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” Adama Mickiewicza wydane w 1832 roku, mapy Śląska z XVII wieku oraz intrygujące mapy, takie jak księstwa karniowskiego Johanna Wolfganga Wielanda z 1736 roku.

Dział Sztuki

Mimo że zbiory Działu Sztuki są najbardziej skromne, wyróżniają się licznymi interesującymi kolekcjami. Inkludują dzieła i przedmioty związane z lokalną historią oraz kulturą Tarnowskich Gór. Najważniejsze z nich to:

• zbiory malarstwa zachodnioeuropejskiego, które zostały zakupione przez muzeum od ks. infułata dr. Michała Lewka, który na długi okres pełnił funkcję proboszcza parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tarnowskich Górach. W tej kolekcji dominują dzieła malarzy flamandzkich, holenderskich oraz włoskich z okresu od XVI do XX wieku, za które ks. Lewek zapłacił, korzystając z cennych porad znanego historyka sztuki, ks. prof. Szczęsnego Detloffa. Po części zebranie tych obrazów w latach 1965-1966 trafiło do muzeum, w trzech przypadkach obrazy zostały podarowane przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Od 2005 roku, w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie prowadzone są badania oraz konserwacja tego zbioru,
• pamiątki związane z tarnogórskimi cechami,
• sobiesciana, w związku z Janem III Sobieskim oraz wydarzeniami powiązanymi z bitwą pod Wiedniem,
• dzieła lokalnych artystów oraz prace tarnogórskich fotografów.

Dział Etnografii

Dział Etnografii funkcjonuje w muzeum od jego założenia w 1958 roku. Zbiory etnograficzne obejmują 1440 eksponatów, a także dokumentację fotograficzną oraz fonograficzną. Pola zainteresowań działu dotyczą przeszłości oraz kultury ludowej regionu tarnogórskiego. Najczęściej zebrane materiały pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. W najważniejszych zbiorach Działu Etnografii znaleźć można:

• górnośląskie stroje ludowe,
• meble i sprzęty domowe z XIX wieku,
• narzędzia rolnicze,
• przedmioty związane z obrzędowością takie jak jajka wielkanocne zwane „kroszonkami”, szopki czy klekotki,
• twórczość lokalnych artystów.

Wystawy stałe

Muzeum w Tarnowskich Górach oferuje bogaty zbiór wystaw stałych, które przyciągają miłośników historii oraz sztuki. Wśród nich wyróżnia się kilka kluczowych ekspozycji.

• sala renesansowa z galerią malarstwa zachodnioeuropejskiego,
• ekspozycja poświęcona dziejom Tarnowskich Gór,
• wystawa „Wiwat Jan III Sobieski”.

Wydarzenia cykliczne

Noc Muzeów

To coroczne wydarzenie, które przyciąga różnorodną publiczność i ma miejsce w godzinach wieczornych oraz nocnych. Program Nocy Muzeów nie ogranicza się jedynie do zwiedzania wystaw, ale obejmuje także atrakcje takie jak koncerty, gry miejskie oraz pokazy filmowe. W latach 2006-2016 impreza miała miejsce pod koniec czerwca, funkcjonując jako Świętojańska Noc Muzealna. Od 2017 roku nastąpiła zmiana terminu, a wydarzenie organizowane jest w połowie maja jako Noc Muzeów.

Koncerty pod renesansowym stropem

Te muzyczne wydarzenia odbywają się w wybraną niedzielę każdego miesiąca, z wyjątkiem miesięcy letnich, lipca i sierpnia. Koncerty prowadzone są przez Jacka Woleńskiego, co nadaje im szczególnego charakteru i atmosfery.

Wieczory pod renesansowym stropem

To spotkania, które łączą członków społeczności tarnogórskiej oraz osoby związane z miastem, szczególnie tych, którzy wnieśli znaczący wkład w kulturę, sztukę oraz naukę. Spotkania zostały zainicjowane w 1991 roku przez byłą dyrektor Muzeum, Zofię Krzykowską. Na początku prowadził je Stanisław Wilczek, a później tarnogórski publicysta i poeta, Krystian Krzemiński, który kontynuuje tę tradycję.

Dyrektorzy Muzeum

Oto lista dyrektorów Muzeum w Tarnowskich Górach, którzy pełnili swoje funkcje w różnych latach.

• 1959–1960 – Barbara Babirecka,
• 1960–1991 – Janusz Modrzyński,
• 1991–2017 – Zofia Krzykowska,
• od 2018 – Beata Kiszel.

---

Oceń: Muzeum w Tarnowskich Górach

---