Sowice

---

Układ przestrzenny

Dzielnica składa się z czterech miejscowości, których położenie związane jest z rzeką Stołą, a które wchodzą w skład miasta Tarnowskie Góry. Warto przyjrzeć się każdej z nich:

• Sowice (niem. Sowitz) to historyczna wieś, która ma swoje korzenie w średniowieczu,
• Repecko (oficjalnie Repeckie; niem. Repetzko) – niegdyś folwark, który znajdował się w posiadaniu Opatowic,
• Puferki (niem. Gruschkamühle) – to pozostałości po zakładzie przeróbki rud oraz młynie, mieszczącym się na granicy Sowic i Opatowic,
• Czarna Huta (niem. Hugohütte) – dawniej przemysłowa kolonia Lasowic.

W Sowicach znajduje się także m.in. Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej, którą prowadził jako pierwszy ks. Jan Rudol. Dodatkowo, w tej lokalizacji umiejscowiony jest zespół szkolno-przedszkolny. W Czarnej Hucie istniało największe przedsiębiorstwo w tej dzielnicy, znane jako Zakłady Chemiczne „Tarnowskie Góry”.

Obecnie, w obrębie historycznej granicy dzielnicy znajdują się także dwie miejscowości, które dawniej były częścią Sowic:

• Blaszyna – rozległa kolonia górnicza z XVI wieku, która w początkach XVII stulecia została włączona w obszar miasta Tarnowskie Góry. Dziś stanowi część dzielnicy Śródmieście Centrum (tereny między linią kolejową Tarnowskie Góry–Opole a ul. Jana III Sobieskiego),
• część Tłuczykąta, która obecnie należy do dzielnicy Lasowice.

Nazwa

Nazwa dzielnicy oraz miejscowości Sowice ma swoje korzenie w patronimice, co oznacza, że została ona wyprowadzona od zbiorowej nazwy osobowej Sowica. Oznacza to potomków chłopa, który nosił przezwisko Sowa. W średniowieczu, prawdopodobnie z nadania książęcego, wykarczował las znajdujący się na lewym (południowym) brzegu rzeki Rybnej, która obecnie znana jest pod nazwą Stoły. To właśnie na tym terenie założył osadę, która z biegiem czasu przekształciła się w wieś.

Historia

Dzieje prehistoryczne i starożytność

W rejonie Sowic badania archeologiczne miały swój początek w latach 1925 oraz 1927, a prowadził je prof. Józef Kostrzewski wraz ze swoimi studentami z Uniwersytetu Poznańskiego. W 1928 roku odkryto najstarsze ślady obecności ludzi na obszarze dzisiejszych Sowic. Kontynuując badania wzdłuż rzeki Stoły, na zachód od Repecka, natrafiono na liczne paleolityczne narzędzia, takie jak skrobacze, drapacze oraz różne odłupki i wiórki. W Sowicach, w obrębie północnej części drogi do Repecka, odnaleziono także wiórki krzemienne z epoki paleolitu.

Prof. Kostrzewski wznowił swoje badania w 1933 roku, znajdując w Repecku wiele osad z okresu środkowego neolitu oraz kultury łużyckiej. W Sowicach odkrył cztery różne stanowiska archeologiczne: skorupę kultury łużyckiej (stanowisko „a”), dwa okrzeski krzemienne (stanowiska „b” i „c”) oraz „złamany wiór krzemienny z częściowo zaszczerbioną krawędzią” i dodatkowe dwa okrzeski (stanowisko „d”).

W tym samym roku, w okolicy Tarnowskich Gór, pracowała grupa archeologów z Uniwersytetu Warszawskiego, pod przewodnictwem prof. Włodzimierza Antoniewicza. Ich eksploracje owocowały odkryciem prehistorycznych jam w lasach, które zawierały żużel, szlakę, fragmenty szkła oraz odłamki krzemienia.

Piąty sezon badań prof. Kostrzewskiego odbył się w 1934 roku, przynosząc dodatkowe znaleziska, w tym w pobliżu rzeki Stoły, gdzie znaleziono dwa wiórki, osiem okrzesków, a także przepalony rdzeń tardenoaski i skorupę naczynia z czasów kultury łużyckiej. W późniejszych poszukiwaniach, w 1942 roku, archeolog Theodor Kubitzek odkrył na południowym stoku doliny Stoły odłupek krzemienny oraz trzy skorupy glinianego naczynia z epoki żelaza. W sumie, do 1945 roku, przebadano w Sowicach 11 stanowisk archeologicznych, w tym trzy wokół Sowic, cztery przy Puferkach i cztery w Repecku.

Historia średniowieczna i nowożytna

Choć osadnictwo w Sowicach z czasem zanikało, można uznać tę miejscowość za jedną z najstarszych wsi na ziemi tarnogórskiej. Pierwsze wzmianki dotyczące Sowic w formie średniowiecznej pojawiają się w dokumentach z 1369 roku, które dotyczyły podziału księstwa bytomskiego, a także w kolejnym dokumencie z 1415 roku, który odnosił się do erygowania parafii w Tarnowicach (Starych). Współczesne badania układu drogowego sugerują, że Sowice powstały jako autonomiczne osiedle wzdłuż rzeki Stoły, rozwijając się w kierunku widlicy, gdzie zaczęły się kształtować zagrody.

Na początku mieszkańcy Sowic prowadzili działalność rolniczą oraz świadczenie usług hodowlanych. Rzeka Stoła stanowiła miejsce dla licznych młynów oraz stawów hodowlanych. Już w XVI wieku na tym terenie zainicjowano górnictwo kruszcowe. Pierwsze wieści o szybach wydobywczych w Sowicach sięgają 1529 roku, wkrótce po wprowadzeniu Ordunku Gornego przez księcia opolskiego Jana Dobrego. W latach 1529–1641 zarejestrowano tam 1831 szyby, 31 płuczek oraz 5 prażalni, a rekordowa liczba 752 nowych szybów została zarejestrowana w 1559 roku.

W 1564 roku zapoczątkowano budowę sztolni odwadniającej „św. Jakuba”, która odprowadzała wody z wyrobisk górniczych na stawach sowickich, co miało znaczenie dla dalszych prac górniczych. Właścicielami Sowic i Lasowic do 1603 roku byli Blachowie, którzy sprzedali je Janowi Fryderykowi Dreslerowi de Schaerfenstein. 4 lipca 1608 roku obie wsie zostały nabyte przez miasto Tarnowskie Góry za sumę 5300 talarów reńskich. W1836 roku teren ten przeszedł na własność Erdmann von Larisch, a po jego śmierci miejscowość przeszła w ręce Donnersmarcków.

Po 1608 roku Sowice zaczęły zyskiwać na znaczeniu, stając się coraz bardziej związane z Tarnowskimi Górami. Na ich terenach zakładano ogródki mieszkańców, co w rezultacie doprowadziło do powstania dzielnicy Blaszyna, nawiązującej do wcześniejszych właścicieli Sowic oraz Lasowic. Między miastem a okolicznymi wsiami rozwijały się silne powiązania gospodarcze, co sprzyjało rozkwitowi tarnogórskich cechów rzemieślniczych.

Ludność

Pomimo licznych czynników sprzyjających rozwojowi gospodarczemu i osadniczemu, Sowice przez długi czas pozostawały niewielką wsią. Obszar ten był opisany przez Franza Zimmermanna w 1783 roku, który wskazał, że we wsi, znajdującej się wówczas pod zarządem Erdmanna Larischa, mieszkało jedynie 65 osób oraz 5 zagrodników. Warto jednak zauważyć, że te statystyki mogą być zaniżone o około 30%.

Również w latach 1822 i 1828 liczba ludności w Sowicach nie przekraczała 100 osób. Prawdziwy wzrost mieszkańców miał miejsce w latach 1822-1885, kiedy to rozwój hutnictwa w okolicy wsi (w tym założenie huty „Fryderyk” w Piasecznej oraz huty „Hugo” w Czarnej Hucie) przyczynił się do zwiększenia liczby mieszkańców z 96 do 338 osób.

W roku 1910 już 428 osób zamieszkiwało gminę Sowice, a w 1924 roku ta liczba wzrosła do 760, a dwa lata później do 780 mieszkańców. Wieś ograniczała się do 73 domów, zajmując obszar 179 ha 15 a. Z kolei według spisu ludności z 1931 roku, liczba mieszkańców wzrosła do 1564. W 1932 roku powierzchnia gminy wzrosła do 205 ha 83 a. Szybki wzrost liczby ludności w tym okresie związany był przede wszystkim z uruchomieniem zakładów chemicznych w miejscu dawnej Hugohütte.

Zabytki

W obrębie Sowic znajduje się jeden obiekt wpisany do rejestru zabytków, który stanowi zabytek archeologiczny w postaci osady mezolitycznej oraz kultury łużyckiej. Obejmuje on teren przy ulicy Grzybowej w Repecku, oznaczony numerem rej. C/1331/85.

Ponadto, inne zabytki na terenie Sowic są uwzględnione w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Tarnowskie Góry. W skład tych obiektów wchodzą głównie budynki mieszkalne z drugiej połowy oraz schodzi z XIX wieku, jak również z początku XX wieku. Najwięcej z nich zlokalizowanych jest przy ulicy Grodzkiej, gdzie znajduje się ich aż 17, a także przy ulicach: Bocznej, Czarnohuckiej, Wyzwolenia, 22 Stycznia oraz Słowackiego.

Warto również wspomnieć, że szkoła podstawowa usytuowana przy ulicy Słowackiego, wybudowana w 1938 roku, także figuruje jako zabytek. W rejonie ulicy Fabrycznej znajdują się z kolei dwa zbiorniki lokomotyw w postaci lokomotywowni oraz dwie wieże ciśnień, jak również schron polowy powstały zgodnie z instrukcją saperską z 1939 roku.

Zabytki sakralne w Sowicach reprezentowane są przez 2 krzyże przydrożne z końca XIX wieku, które znajdują się przy ulicach Czarnohuckiej oraz Grodzkiej, a także krzyż misyjny oraz krzyż na cmentarzu parafii Matki Boskiej Częstochowskiej. Dodatkowo, przy ul. Wodnej w Repecku umiejscowiona jest kapliczka, która również zasługuje na uwagę.

Wzdłuż doliny rzeki Stoły, na obszarze Sowic, znajdują się też obszary, takie jak Puferek oraz Repecka, gdzie można spotkać ulice: Grzybowa, Wodna, Wincentego Pola, Mikołaja Reja, Grodzka oraz Kolejowa. W te miejsca wpisane są również pozostałości osad oraz ślady osadnictwa, które pochodzą z mezolitu i neolitu.

Oświata

W obrębie dzielnicy zlokalizowany jest Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1, który obejmuje zarówno Szkołę Podstawową nr 6, jak i Przedszkole nr 8.

Budowa budynku szkolnego w Sowicach zakończyła się w 1938 roku, a jego oficjalne otwarcie miało miejsce 5 września tego samego roku.

Patronem tej placówki edukacyjnej jest Alfons Zgrzebniok.

Religia

W przeszłości religijna administracja Sowic była powiązana z parafią w Reptach, która obejmowała tę miejscowość aż do kwietnia 1415 roku. W tym czasie utworzono parafię w Tarnowicach, oddaloną o około 3,5-4 km od Sowic. Zmiany te mogły znacznie wpłynąć na życie religijne tej małej społeczności.

Na początku lat dwudziestych XX wieku mieszkańcy Sowic, jak również okolicznych miejscowości, takich jak Lasowice oraz Czarna Huta, uczęszczali na nabożeństwa do fary w Tarnowskich Górach. W 1923 roku zaczęto pozwalać im na uczestnictwo w mszy w prowadzonym przez zakon ojców kamilianów kościele św. Jana Chrzciciela. Mimo tych zmian, ceremonie pogrzebowe nadal miały miejsce w Tarnowicach, ponieważ wspólnota kamiliańska nie dysponowała własnym cmentarzem.

Obecnie najważniejszą wspólnotą religijną w Sowicach jest katolicka parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to instytucja, która obejmuje całą dzielnicę, a w 2010 roku liczyła około 1500 wiernych. Parafia ta została erygowana 7 października 1943 roku jako lokalia, a 3 października 1993 roku jej kościół parafialny został konsekrowany przez biskupa gliwickiego Jana Wieczorka.

Infrastruktura

Od 2011 roku w zachodniej części dzielnicy, nad rzeką Stołą, znajduje się Centralna Oczyszczalnia Ścieków (COŚ), która została zrealizowana w Repecku. Obiekt ten powstał w ramach pierwszego etapu szerokiego projektu mającego na celu budowę nowoczesnego systemu wodno-kanalizacyjnego w Tarnowskich Górach.

Transport

Transport drogowy

Sowice, będące częścią powiatu tarnogórskiego, charakteryzują się siecią dróg powiatowych, do których należą między innymi ulica Juliusza Słowackiego. Ta ulica, przebiegająca równoleżnikowo, łączy Sowice z Czarną Hutą, pełniąc funkcję drogi klasy L nr 3296S. Ulice Grodzka i Czarnohucka, które są pozostałością po średniowiecznej osadzie, stanowią kluczowe połączenia z centrum miasta i są odpowiednio oznaczone jako drogi klasy Z nr 3291S oraz 3290S.

Na zachód od Czarnej Huty znajduje się ulica Grzybowa, która również jest częścią drogi klasy Z. Ważnym połączeniem dla Sowic z Lasowicami jest ulica Fabryczna, będąca drogą gminną klasy L nr 270 045 S.

Transport kolejowy

Wzdłuż południowego skraju dzielnicy przebiega linia kolejowa nr 144, która łączy stacje Tarnowskie Góry oraz Opole Główne. Linia ta została oddana do użytku w latach 1857–1858. Niestety, ruch pasażerski na tej trasie został zawieszony w grudniu 2011 roku z powodu wycofania się województwa śląskiego z organizacji przewozów, co zostało spowodowane niską frekwencją pasażerów.

Komunikacja miejska

Na terenie Sowic funkcjonuje publiczny transport zbiorowy. Od 1 stycznia 2019 roku, usługi przewozowe są organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. W grudniu 2022 roku zidentyfikowano kilka linii autobusowych, które zatrzymują się na terenie dzielnicy:

• 174 (Bobrowniki Śląskie – Sowice Czarna Huta),
• 189 (Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Kościelna),
• 671 (Tarnowskie Góry Dworzec – Pniowiec Pętla),
• 736 (Tarnowskie Góry Dworzec – Pniowiec Pętla),
• 746 (Tarnowskie Góry Dworzec – Sowice Czarna Huta).

Na obszarze dzielnicy znajdują się przystanki: Sowice Słowackiego, Sowice Czarna Huta, Sowice Elektrocarbon, Puferki oraz Repecko. Dodatkowo, dostępny jest przystanek na żądanie Sowice Cmentarz.

Herb

Na podstawie statutu dotyczącego dzielnicy Sowice, do roku 2015 przedstawiano herb tej okolicy w sposób bardzo charakterystyczny. W skład herbu wchodził zieleń murawy, która tworzyła tło dla innych elementów. Na białym tle umieszczono zielony świerk, który był niezwykle istotnym akcentem w kompozycji. Co więcej, na górnej gałęzi tego świerka, spoczywała czerwona sowa, co dodawało herbowi unikalnego charakteru.

(…) murawa w kolorze zielonym, a na niej, na białym polu, zielony świerk, na którego górnej gałęzi siedzi czerwona sowa.

---

Oceń: Sowice

---