Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach

---

Przebieg

„Ulica rozpoczyna swój bieg od skrzyżowania z inną drogą powiatową – ulicą Henryka Sienkiewicza, a następnie kieruje się w stronę zachodnią. Na swojej trasie krzyżuje się z wieloma innymi ulicami, w tym z Adama Mickiewicza, a także z ulicami Stefana Okrzei oraz Janusza Korczaka. Dwie ostatnie z wymienionych ulic posiadają formę niewielkich skrzyżowań o ruchu okrężnym. Ulica kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicą Generała Józefa Hallera.”

Nazwa

Historia nazewnictwa ulicy w Tarnowskich Górach jest ciekawym przykładem zmieniających się kultur i polityki. W latach 1914–1925 oraz 1939–1945, ulica miała swoją niemiecką nazwę – Moltkestraße, przypominającą o wybitnym pruskim generale, Helmucie Karlu Bernhardzie von Moltke, którzy odegrał ważną rolę w historii wojskowości.

Po zakończeniu I wojny światowej, a dokładniej w 1922 roku, Tarnowskie Góry stały się częścią II Rzeczypospolitej. W dniu 25 maja 1925 roku, nastąpiła urzędowa zmiana niemieckich nazw na polskie. Wówczas to ulica zaczęła nosić imię Tadeusza Kościuszki, narodowego bohatera, który odegrał kluczową rolę w walce o wolność Polski.

Niestety, po wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, zmieniono nazwę ponownie na niemiecką. Jednak po zakończeniu wojny, w 1945 roku, ulica została przywrócona do dawnej nazwy, imienia Tadeusza Kościuszki, co trwa aż do dzisiaj.

Historia

Według pierwszej mapy Tarnowskich Gór, na której widoczny jest fragment dzisiejszej ulicy Tadeusza Kościuszki, obszar ten został zaznaczony pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Sienkiewicza i Mickiewicza. Ten plan miasta, przygotowany w skali 1:5000 przez Alfreda Adolpha, został opracowany w 1920 roku i stał się podstawą dla mapy topograficznej w skali 1:25 000 (Messtischblatt) wschodnich Niemiec z 1940 roku, zawierającej arkusz 5579 Tarnowitz.

Ulica Tadeusza Kościuszki została wytyczona w latach 1913–1914 specjalnie jako dojazd do koszar, które w tym okresie budowano na obrzeżach miasta, z myślą o przenoszonym z Brzegu III Batalionie 156 Pułku Piechoty (3. Schlesisches Infanterie-Regiment Nr. 156). Została ona utworzona kosztem części ogrodu strzeleckiego bractwa kurkowego, obsadzonego pomiędzy dwoma historycznymi budynkami, domem bractwa oraz strzelnicą, które powstały w latach 1804–1805.

Koszary te tworzyły zorganizowany kompleks ograniczony obecnymi ulicami: Kościuszki, Mickiewicza oraz Bohaterów Monte Cassino, a od wschodu otaczały je budynki administracyjne zlokalizowane przy ulicy Sienkiewicza.

W 1903 roku powstała istniejąca do dziś hala strzelecka (Schießhalle) przy ul. Kościuszki 5. Przez pewien czas obiekt ten pełnił inne funkcje, na przykład sali gimnastycznej, co świadczy o jego wielofunkcyjności.

Dwa lata później, w 1907 roku, została zorganizowana urzędnicza spółdzielnia mieszkaniowa (Beamtenwohnungs- und Sparverein), która, między innymi przy ul. Kościuszki oraz sąsiednich ulicach, takich jak Nakielska, Sienkiewicza i Powstańców Śląskich, rozpoczęła budowę domów w ramach projektu państwowego, tworząc 153 mieszkania.

Po przejęciu władzy w mieście przez polską stronę 26 czerwca 1922 roku, koszary przy ul. Kościuszki zostały przekazane 11 Pułkowi Piechoty. W czasach Polski Ludowej oraz później w III RP, obiekt przeszedł szereg zmian, a na jego terenie stacjonowały różne jednostki wojskowe:

• w latach 1945–1958 – 35 Pułk Piechoty,
• w latach 1958–1961 – 8 Dywizjon Artylerii Rakietowej,
• w latach 1961–2001 – 12 Pułk Kolejowy (wcześniej 12 Batalion Drogowy, 12 Batalion Kolejowy); w ramach tego, przez pewien czas funkcjonowały:
• 1989–1991 – 12 Wojskowe Zakłady Budownictwa Kolejowego,
• 1991–2001 – 4 Ośrodek Przechowywania Sprzętu.

W latach 1945–2010 siedziba Wojskowej Komendy Uzupełnień została najpierw ulokowana w budynku dawnego kasyna oficerskiego na rogu ulic Kościuszki i Mickiewicza (ul. Kościuszki 9), a następnie w byłym budynku sztabu 12 Pułku Kolejowego przy ul. Mickiewicza 27.

Przemiany zabudowy terenu przy ul. Kościuszki miały miejsce od lat 20. XX wieku. W 1924 roku zrealizowano zespół trzech 3-kondygnacyjnych domów czynszowych z planem na strome dachy, które przyniosły 72 mieszkania średniej wielkości. Kolejnym krokiem była budowa Osiedla Mickiewicza, która rozpoczęła się w 1954 roku, w kwartałach ulic: Kościuszki, Mickiewicza, Wojska Polskiego i Okrzei. Obiekty te odzwierciedlają charakterystyczny styl zakładowego osiedla robotniczego (tzw. ZOR) z architekturą socrealistyczną. Renowacja części tych budynków, obejmująca między innymi termomodernizację, miała miejsce w latach 2014–2015, chociaż ozdobne gzymsy i opaski okienne nie zostały przywrócone.

Pierwsze 5-kondygnacyjne bloki z wielkiej płyty pojawiły się po wydłużeniu ulicy Kościuszki w kierunku zachodnim na początku lat 70. Wcześniej, w roku 1964, powstał jeden blok na terenie, który wcześniej należał do bractwa strzeleckiego.

Rok 2004 przyniósł wyburzenie części starych budynków wojskowych (w tym bramy wjazdowej z lat 20. XX wieku oraz schronu obserwacyjnego) pod nową inwestycję, którą był hipermarket sieci Carrefour, ukończoną w 2006 roku.

Budynki

„Na ulicy Tadeusza Kościuszki zlokalizowane są historyczne obiekty, które zostały uwzględnione w rejestrze zabytków:

• budynek dawnej strzelnicy bractwa kurkowego z 1903 roku, wyróżniający się eklektycznymi elementami, po remoncie w 2015 – ul. T. Kościuszki 5 – nr rej. A/116/04 z 30 kwietnia 2004,
• budynek starego kasyna wojskowego, które przez pewien czas było siedzibą Wojskowej Komendy Uzupełnień, z lat 1914–1917 – ul. T. Kościuszki 9 (na skrzyżowaniu z ul. Mickiewicza) – nr rej. A/230/10 z 22 czerwca 2010 (decyzja o wpisie została uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 26 maja 2011 – wykreślony z rejestru). Ten budynek charakteryzuje się trójkątnymi szczytami nadokiennymi oraz centralnie umiejscowionym łamanym dachem, a także kolumnowym portalem zwieńczonym półkolistym, łamanym szczytem.

Oprócz wspomnianych obiektów, przy ulicy Kościuszki można też zauważyć budynki, które zostały wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków:

• wielorodzinny budynek mieszkalny z 1914 roku, znajdujący się na ul. T. Kościuszki 1 oraz
• wielorodzinny budynek mieszkalny również z 1914 roku, usytuowany na ul. T. Kościuszki 3.

Warto jednak zauważyć, że pewne obiekty nie zostały uznane za zabytki, do których należą:

• kwartał socrealistycznych budynków z pierwszej części Osiedla Mickiewicza,
• hipermarket Carrefour, który powstał w 2006 roku w miejscu części dawnych budynków koszar – ul. Kościuszki 5,
• budynek, w którym wcześniej mieściła się Prokuratura Rejonowa w Tarnowskich Górach (która została przeniesiona w 2015 roku na ul. Opolską 21) – ul. Kościuszki 6-8,
• szkoła podstawowa nr 9 im. Mikołaja Kopernika znajdująca się na ul. Janusza Korczaka 2 (róg Kościuszki),
• przedszkole nr 11 usytuowane na ul. Adama Mickiewicza 18 (róg Kościuszki),
• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie znajdujące się na ul. Sienkiewicza 16 (róg Kościuszki).

Komunikacja

W grudniu 2022 roku, ulica Kościuszki w Tarnowskich Górach jest obsługiwana przez autobusy, które są organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. W ramach tej komunikacji kursują następujące linie:

• 174 (z Sowic Czarna Huta do Bobrowników Śląskich),
• 189 (Strzybnica Kościelna – Tarnowskie Góry Dworzec),
• 671 (Pniowiec Pętla – Tarnowskie Góry Dworzec),
• 736 (Strzybnica Szkoła – Tarnowskie Góry Dworzec),
• 744 (Tarnowskie Góry Dworzec – Tarnowskie Góry Towarowa – Tarnowskie Góry Dworzec).

Przy tej ulicy znajduje się przystanek autobusowy o nazwie Tarnowskie Góry Kościuszki. Warto zaznaczyć, że nie jest on obsługiwany przez autobusy linii 744.

Mieszkalnictwo

Na dzień 31 grudnia 2022 roku, według informacji uzyskanych z Urzędu Stanu Cywilnego, liczba osób zameldowanych na pobyt stały przy ulicy Kościuszki w Tarnowskich Górach wynosiła 508 osób.

---

Oceń: Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach

---