Ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach

Ulice i place

Ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach to istotny korytarz komunikacyjny, który łączy centrum miasta z dzielnicą Repty Śląskie oraz prowadzi aż do granicy Tarnowskich Gór z Bytomiem.

Rozpoczyna swój bieg w centrum miasta, odchodzi od południowo-zachodniego naroża tarnogórskiego Rynku i kieruje się w stronę skrzyżowania z ulicami Kardynała Wyszyńskiego i Legionów. Na swoim przebiegu biegnie przez zabytkowe śródmieście Tarnowskich Gór i w głównej mierze funkcjonuje jako droga gminna. Dalej ulica zmienia status na drogę powiatową oraz krajową i kontynuuje kierunek południowo-zachodni.

Warto podkreślić, że jest to jedna z najstarszych osi komunikacyjnych w mieście, której początki sięgają XVI wieku. Wzdłuż ulicy wznoszą się zabytkowe budynki, które zostały wpisane do rejestru zabytków. Wśród nich znajdują się m.in. fragmenty kamienic podcieniowych, Dom Florczaka, Dom Gwarka, a także kościoły takie jak św. Piotra i Pawła oraz św. Anny. Ponadto, wiele innych obiektów z tej ulicy figuruje w gminnej ewidencji zabytków.

Warto również zauważyć, że ulicą Gliwicką kursują autobusy miejskie, co czyni ją ważnym szlakiem komunikacyjnym administrowanym przez Zarząd Transportu Metropolitalnego.

Przebieg

Ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach ma fascynujący przebieg. Rozpoczyna się w centrum miasta, skąd odchodzi od południowo-zachodniego naroża tarnogórskiego Rynku. Z tego punktu droga kieruje się na południe, a po około 40 metrach zmienia kierunek na zachodni. Następnie, po kolejnych 60 metrach, na skrzyżowaniu z ulicami Dolną i Ratuszową, znów zmierza na południe.

Przecinając plac Gwarków, ulica Gliwicka krzyżuje się z ulicą Teofila Królika, a dalej – na oddanym do użytku w 2010 roku rondzie NSZZ „Solidarność” – prowadzi także do ulic Legionów oraz Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W tym fragmencie ulica ta stanowi drogę gminną klasy Z nr 270 049 S.

W następnej części, przez 814 metrów, Gliwicka staje się drogą powiatową klasy G nr 3274 S i przyjmuje kierunek południowo-zachodni. Na tej trasie mija m.in. kościół oraz cmentarz parafii św. Anny oraz cmentarz żydowski. Następnie przecina ulicę Obwodnicę, co oznacza, że staje się częścią drogi krajowej nr 78 (drogi jednojezdniowej klasy GP na odcinku Gliwice – Tarnowskie Góry).

Po drodze mija dawną kolonię dla bezrobotnych przy ul. Szczęść Boże oraz Kolonię Staszica, po czym przechodzi przez położoną w dzielnicy Repty Śląskie, a także miejscowość Nowe Repty. Tam ulica Gliwicka krzyżuje się z biegnącą w kierunku zachodnim ulicą Wincentego Witosa (droga powiatowa nr 3221 S, łącząca Tarnowskie Góry z Ptakowicami) oraz ulicą Stefana Żeromskiego (droga powiatowa nr 3305 S). Swój bieg kończy na granicy administracyjnej miasta, przechodząc w ul. Żołnierską w Bytomiu-Górnikach.

Kręty przebieg ulicy w początkowych odcinkach jest efektem powstawania szybów wydobywczych w XVI wieku, kiedy to miasto dopiero zaczynało swoje istnienie. W momencie napotkania nowych złóż kruszcu, inwestorzy stawiali szyb i przenosili pobliskie zabudowania oraz ulicę w nowe miejsce, co prowadziło do charakterystycznego układu ulic w centrum.

Nazwa

„Droga, która łączy Tarnowskie Góry z Gliwicami, znana była już od XVI wieku jako ulica gliwicka lub drogą gliwicką. Swoją oficjalną nazwę Gleiwitzerstraße otrzymała dopiero w drugiej połowie XIX wieku, kiedy władze miejskie postanowiły ustandaryzować nazwy wszystkich ulic w mieście.

Po przyłączeniu Tarnowskich Gór do II Rzeczypospolitej, 25 maja 1925 roku, ulicy nadano nową polską nazwę – ulicę Gliwicką w ramach szerokiej akcji zmiany niemieckich nazw ulic i placów. W trakcie II wojny światowej nazwa została przywrócona do formy Gleiwitzerstraße, jednak od 1945 roku znowu używa się nazwy ulica Gliwicka.

Warto dodać, że do 1990 roku fragment tej ulicy znajdujący się w dzielnicy Repty Śląskie nosił nazwę ul. Manifestu Lipcowego.

Historia

Ulica Gliwicka jest jedną z najstarszych ulic Tarnowskich Gór, z bogatą historią, która sięga roku 1526, kiedy to miasto zostało założone. Ulica ta rozpoczynała się od historycznego placu Gwarków i prowadziła w kierunku południowo-zachodnim, zmierzając ku Bramie Gliwickiej, znanej również jako Brama Wrocławska. Była to jedna z trzech bram miejskich, które pełniły szczególne funkcje fiskalne. Pozostałe bramy to Brama Krakowska, prowadząca do ul. Krakowskiej, oraz Brama Lubliniecka, usytuowana w rejonie dzisiejszych ulic Opolskiej i Sobieskiego.

Między 1523 a 1525 rokiem, na jednym z gruntów pomiędzy placem a ulicą Gliwicką, zrealizowano niewielką katolicką kaplicę. W jej miejscu w 1529 roku, luteranie wznoszą drewniany kościół, który szybko stał się główną świątynią. Wokół niego powstał cmentarz, a naprzeciw kaplicy zbudowano plebanię. Po wielkim pożarze w 1531 roku, drewniana konstrukcja została zastąpiona nowym murowanym kościołem (obecnie kościół św. Ap. Piotra i Pawła), który regularnie rozbudowywano. W 1545 roku powiększono prezbiterium, a latem 1560–1563 dobudowano wieżę, zachowaną w niemal niezmienionej formie do dnia dzisiejszego.

Z powodu braku miejsca na starym cmentarzu, a także zagrożenia epidemiologicznego, zdecydowano o założeniu nowego cmentarza po zachodniej stronie ulicy Gliwickiej, za Bramą Gliwicką, w roku 1559. Dodatkowo, niedługo po pożarze w 1531 roku, ulicę wydłużono o około 200 metrów w stronę północną, gdzie powstały nowe budynki, w tym siedziba urzędu górniczego – tzw. Dom Florczaka (ul. Gliwicka 6), będący jednocześnie pierwszym murowanym obiektem w mieście. W kolejnych latach, przeprowadzono dalsze wydłużenie ulicy o następne 150 metrów w kierunku północno-wschodnim, co zaowocowało powstaniem nowego, obszernego rynku.

W drugiej połowie XVI wieku, w zachodniej pierzei rynku oraz na odcinku ulicy Gliwickiej, zaczęły powstawać okazałe, piętrowe kamienice, charakteryzujące się otwartymi arkadami podcieni (ul. Gliwicka 1, 3, 5 oraz Rynek 17, 18). W 1598 roku wzniosła się tzw. Dom Gwarka (ul. Gliwicka 2). Zgodnie z dokumentami przeprowadzonymi przez dr Danutę Szlachcic-Dudzicz, w latach 1570–1580 przy ul. Gliwickiej znajdowało się wtedy 25 domów, w tym 3 budynki należące do najzamożniejszych mieszkańców.

Pojawienie się większej liczby protestantów w regionie spowodowało potrzebę wzniesienia drugiego kościoła, który powstał w latach 1617–1619, z funduszy burmistrza Jakuba Gruzełki oraz mieszkanki Goske. Nowy obiekt, na nowym cmentarzu, był kościołem pogrzebowym pod wezwaniem św. Jakuba, później przekształconym w kościół św. Anny. W 1707 roku dobudowano do niego zakrystię, a przebudowy miały miejsce w latach 1846–1847 oraz 1928.

Od 1538 roku istniał w Tarnowskich Górach szpital, umiejscowiony za Bramą Gliwicką, który działał aż do lat 60. XIX wieku. Po 1907 roku obiekt został zburzony, a na jego miejscu powstała Willa Piestraka (ul. Gliwicka 24). W 1629 roku (a w rzeczywistości w 1634 roku) kościół parafialny oraz w 1653 roku (kościół cmentarny) zostały przejęte przez katolików. W latach 1723–1724 do kościoła parafialnego dobudowano kaplicę św. Barbary, a w 1798 roku na wieży umieszczono nowy hełm.

Ulica Gliwicka została wybrukowana w 1818 roku, a niecałe 15 lat później (w 1832 roku) zniszczono Bramę Gliwicką, ostatnią z trzech dawnych bram miasta, pozostawiając jedynie rogatkę do poboru myta. W latach późniejszych, między 1837 a 1838, ul. Gliwicka została przebudowana i utwardzona. W tym samym czasie, u zbiegu ulic Gliwickiej i Ratuszowej założono pierwszą w Tarnowskich Górach drukarnię, która produkowała tygodnik „Tarnowitzer Wochenblatt” aż do wybuchu I wojny światowej.

W 1822 roku założono cmentarz żydowski poza granicami miejskimi, a w 1874 roku wzniesiono dom przedpogrzebowy, który był dalej rozbudowywany. W latach 1857–1892, budynek przy ul. Gliwickiej 25 pełnił rolę siedziby szkoły górniczej, a później stał się miejscem dla szkoły realnej, prowadzonej przez dr. Paula Wossidlo. W 1870 roku do Tarnowskich Gór przybyły siostry boromeuszki, które nabyły dom przy ul. Gliwickiej 22, przekształcając go w Zakład św. Józefa, obecnie Dom Pomocy Społecznej dla Dorosłych.

W XIX wieku w okolicy ulicy Gliwickiej, między Reptami a Stolarzowicami, funkcjonowała kopalnia galmanu „Planeta”. Po I wojnie światowej oraz przynależności Tarnowskich Gór do Polski w 1922 roku, kościół św. Anny stał się kościołem garnizonowym. W latach 1932–1938 przeprowadzono reorganizację przyległego cmentarza, zmieniając jego układ, a w 1938 roku podjęto decyzję o budowie ogródka jordanowskiego po wschodniej stronie szosy gliwickiej, której realizacja została wstrzymana przez wybuch II wojny światowej.

W kwietniu 1945 roku dokończono budowę ogródka jordanowskiego, a w latach 1952–1996 budynek przy ul. Gliwickiej 5 był siedzibą Archiwum Państwowego w Tarnowskich Górach. W styczniu 2018 roku, w ramach modernizacji, wymieniono oświetlenie na gminnym odcinku ulicy Gliwickiej, zastępując lampy sodowe nowymi latarniami LED-owymi, co stało się symbolem związku miasta z górnictwem rud srebronośnych.

Zabytki

Na ul. Gliwickiej w Tarnowskich Górach można odkryć wiele interesujących zabytków, które mają swoje korzenie w XVI wieku, w czasach, gdy miasto zaczynało się rozwijać. Wśród najstarszych obiektów znajdują się domy usytuowane obok szybów wydobywczych, które mimo licznych modyfikacji zachowały swoje oryginalne mury oraz sklepione, kolebkowe pomieszczenia i piwnice. Na przykład, budynki pod numerami 1, 3 i 5 stanowią część zabudowy podcieniowej. W piwnicy domu przy numerze 3 można zobaczyć odrzwia z gmerkiem budowniczego, a budynek pod numerem 5, choć przebudowany w XIX wieku, zachował klasycystyczną elewację południową z charakterystycznym trójkątnym szczytem i okrągłym medalionem przedstawiającym zabawę dzieci, a także figury Hebe i Demeter lub Persefony w niszach.

Budynki naprzeciwko, oznaczone numerami 2 i 4, to tzw. Dom Gwarka oraz Dom Kopackiego. Oba zrujnowane po II wojnie światowej, uniknęły rozbiórki dzięki działaniom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które obecnie ma w nich swoją siedzibę. W Domu Kopackiego, w 2021 roku, otwarto hostel „Młotek i Perlik”, nawiązującym do mydła produkowanego niegdyś przez Josepha Lukaschika.

Narożny budynek pod numerem 6, znany jako Dom Florczaka, ma według legendy związek z odkryciem przez Chłopa Rybkę srebronośnego kruszcu, co miało miejsce w latach 1490 lub 1519. Mimo wielu przemian budowlanych do dziś zarysowuje się jego historyczna sylwetka, z piwnicami oraz datą 1664 widoczną na stropie w sieni, związana prawdopodobnie z jedną z przebudów.

Wszystkie wymienione obiekty, z dniem 15 kwietnia 1966 roku, znalazły się w rejestrze zabytków: ul. Gliwicka 1 – nr rej. 616/66, ul. Gliwicka 2 – nr rej. 617/66, ul. Gliwicka 3 – nr rej. 618/66, ul. Gliwicka 4 – nr rej. 619/66, ul. Gliwicka 5 – nr rej. 620/66, ul. Gliwicka 6 – nr rej. 621/66. W rejestrze figuruje również wiele zabytków sakralnych, takich jak:

Ponadto, początkowy odcinek ul. Gliwickiej, od Rynku do ronda NSZZ „Solidarność”, znajduje się w granicach urbanistycznego układu obecnego śródmieścia Tarnowskich Gór, który również został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. 610/66 z 27 kwietnia 1966 roku). Na tym odcinku zachowała się historyczna nawierzchnia z kocich łbów oraz granitowej kostki brukowej z XIX wieku.

W gminnej ewidencji zabytków znajdują się kamienice w ścisłym centrum miasta przy ul. Gliwickiej, w tym pod numerami 7, 8, 10, 13, 17, 19, 21, 27 i 33, które były budowane w okresie od XVII wieku do początku XX wieku. Na szczególną uwagę zasługuje kamienica Jana Nowaka przy ul. Gliwickiej 13, wybudowana w 1924 roku, oraz budynek z 1914 roku, w który wkomponowano renesansową płytę nagrobna dziecka zmarłego w 1614 roku. Odkryto ją podczas prac nad fundamentami nowej kamienicy i prawdopodobnie została przypadkowo zakopana.

Obiekty znajdujące się w pobliżu kościoła św. Apostołów Piotra i Pawła, które wpisano do gminnej ewidencji zabytków, obejmują:

  • krzyż drewniany w ścianie kościoła,
  • krzyż misyjny przy kościele,
  • XIX-wieczny krzyż kamienny na postumencie,
  • dom parafialny (plebania) z 1873 roku – ul. Gliwicka 14,
  • figura na postumencie z I połowy XX wieku przed plebanią,
  • dawna wikarówka z 1818 roku – ul. Gliwicka 16,
  • dawna szkoła parafialna – ul. Gliwicka 18.

W przypadku kościoła św. Anny w gminnej ewidencji figurują krzyż misyjny z 1985 roku oraz otaczający cmentarz. Inne ważne obiekty w tej ewidencji obejmują:

  • dom opieki sióstr boromeuszek (dawny przytułek) przy ul. Gliwickiej 22,
  • budynek dawnej szkoły górniczej przy ul. Gliwickiej 25,
  • willa Piestraka z początku XX wieku (ul. Gliwicka 24) oraz willa z 1925 roku (ul. Gliwicka 32),
  • budynki mieszkalne z początku XX wieku w dzielnicy Repty Śląskie – przy ul. Gliwickiej 228, 229, 234, 244, 255 i 257,
  • schron polowy z 1939 roku, który jest częścią pozycji „Tarnowskie Góry”, znajdujący się w zadrzewieniu w pobliżu cmentarza św. Anny.

Uwzględniając krzyże przydrożne, można wymienić:

  • krzyż kamienny na postumencie z początku XIX wieku – przy ul. Gliwickiej 57,
  • krzyż napoleoński z 1807 roku – u zbiegu ulic Gliwickiej i Jaworowej,
  • krzyż z 1871 roku – u zbiegu ulic Gliwickiej i Długiej,
  • pomnik na ul. Gliwickiej 252, upamiętniający wypadek samochodowy z 24 kwietnia 1909 roku,
  • krzyż pamiątkowy powstańców śląskich postawiony po 1921 roku – u zbiegu ulic Gliwickiej i Niemcewicza,
  • krzyż przydrożny z ok. 1950 roku – u zbiegu ulic Gliwickiej i Żeromskiego.

Warto również zaznaczyć, że u zbiegu ulic Gliwickiej i Kamiennej znajduje się hałda szybu „Pomoc Szczęściu” (niem. Glückhilf-Schacht), w pobliżu Sztolni Głębokiej Fryderyk, sięgającej 67 metrów głębokości. Obiekt ten to jeden z dwudziestu ośmiu wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO, pod wspólną nazwą Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku, oraz zintegrowany system gospodarki wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach. Sztolnia rozgałęzia się w tym miejscu, przebiegając pod ul. Gliwicką w dwóch różnych miejscach.

Komunikacja

W marcu 2024 roku, ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach jest kluczowym punktem komunikacyjnym, na którym regularnie kursują autobusy zarządzane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. Operują one na różnorodnych trasach, co zapewnia mieszkańcom wygodny dostęp do wielu lokalizacji. Do najważniejszych linii należą:

  • M14 (Gliwice Centrum Przesiadkowe – Tarnowskie Góry Dworzec – Pyrzowice Port Lotniczy (Katowice Airport) – Siedliska Cargo),
  • 83 (Tarnowskie Góry Dworzec – Zabrze Goethego),
  • 112 (Tarnowskie Góry Dworzec – Gliwice Centrum Przesiadkowe),
  • 135 (Bytom Dworzec – Stare Tarnowice GCR),
  • 142 (Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Kościelna),
  • 289 (Tarnowskie Góry Dworzec – Repty Śląskie Witosa),
  • 735 (Bytom Dworzec – Tarnowskie Góry Dworzec),
  • 749 (Tarnowskie Góry Plac Zembali – Stare Tarnowice GCR).

Na ulicy Gliwickiej znajdują się przystanki autobusowe, które wspierają podróżnych w codziennych dojazdach. Wśród nich są: Tarnowskie Góry Gliwicka, Tarnowskie Góry Kolonia Staszica, Tarnowskie Góry Torowa, Repty Śląskie Długa oraz Repty Śląskie Skowronków.

Mieszkalnictwo

Na podstawie danych zebranych przez Urząd Stanu Cywilnego, w dniu 31 grudnia 2022 roku, liczba osób zameldowanych na stałe przy ulicy Gliwickiej wyniosła 579.

Oceń: Ulica Gliwicka w Tarnowskich Górach

★★★★★
Średnia ocena:4.72 Liczba ocen:17