Sztolnia Czarnego Pstrąga

---

Historia

Wkrótce po otwarciu królewskiej kopalni rud „Fryderyk” w 1784 roku, pojawiła się pilna potrzeba stworzenia nowoczesnego systemu odprowadzania wód z podziemnych korytarzy. System ten musiał zastąpić dotychczasowe, mniej efektywne metody kieratów konnych. Ostatecznie podjęto decyzję o budowie nowej sztolni odwadniającej, rezygnując z planów odbudowy starszej sztolni „Krakowskiej”. Projekt, który był dziełem górmistrzów Thürnagela i Eislebena, został opracowany w listopadzie i zatwierdzony w grudniu 1820 roku.

Budowa sztolni zaplanowana została na dwanaście lat, a jej chodnik, o długości blisko 4570 metrów, miał osiągnąć szyb „Adolph” zlokalizowany na terenie stacji wodociągowej „Staszic”. Rozpoczęto drążenie sztolni „Fryderyk” 21 kwietnia 1821 roku w Ptakowicach. Na samym początku zbudowano kanał odwadniający, znany jako roznos (niem. Rösche lub Tagerösche), oraz wylot, określany jako okno (niem. Mundloch). Ujęty był on w dekoracyjny klasycystyczny portal z piaskowca, na którego tympanonie znajdowała się inskrypcja TIEFE / FRIEDRICH-STOLLN (niestety nie zachowana do dzisiaj), a także rok rozpoczęcia budowy oraz symbolika górnicza.

Pierwszy murowany fragment głównego chodnika również powstał wtedy. Prace przy drążeniu chodnika, liczącego 4568 m, prowadzone były równocześnie z czternastoma przodkami, które umożliwiały dostęp do wykopów dzięki wydobytym szybikom, znanym jako świetlniki (niem. Lichtlöcher, Lichtschächte). By zapewnić odpowiednią wentylację, wzdłuż trasy sztolni wykopano 25 takich szybików, a istniejący szyb „Adolph” został dodatkowo pogłębiony.

Kolejnie powstały dwa nowe szyby pomocnicze, przeznaczone do transportu materiałów oraz wydobycia urobku ze skały. Na jeszcze dwóch zainstalowano maszyny parowe o średnicach cylindrów 40 cali (jedna z maszyn osadzona na stałe obok szybu „Adolph”, znajdującym się na terenie obecnej stacji wodociągowej „Staszic”) oraz 24 cale (która pracowała m.in. w szybie „Pokój” koło hałdy popłuczkowej). Jedynie trzem szybom nadano nazwy, a były to „Glückhilf” (Pomoc Szczęściu), „Zwischen” (Pośredni) i „Kummer” (Zmartwienie).

Ujście części podziemnej ujęto w bramę z bloków piaskowca, a obecnie jej odcinek roznosu po 889 metrach łączy się z rzeką Dramą. Na północy, równolegle do roznosu oraz płynącej na południe Dramy, wybudowano rów odwadniający (niem. Fluthgraben), który miał zapobiegać napływowi wód gruntowych z pól i tym samym podwyższeniu poziomu wody w sztolni. Rów ten, częściowo zachowany, łączył się z Dramą 86 m na zachód od mostu przy drodze Wilkowice-Ptakowice (obecnie ul. Reptowska).

Prace nad drążeniem chodnika postępowały w tempie 3-4 metrów na tydzień, a sztolnia została oddana do użytku 15 lipca 1834 roku. Uroczystości związane z otwarciem odbyły się w okolicy wylotu, a także w pobliżu szybu „Adolph” (teraz „Staszic”), i związane były z jubileuszem 50-lecia działalności kopalni „Fryderyk”.

Znaczenie turystyczne

Sztolnia Czarnego Pstrąga, otwarta dla zwiedzających od 1957 roku, stanowi jedną z głównych atrakcji turystycznych na Szlaku Zabytków Techniki w Województwie Śląskim. Wraz z Zabytkową Kopalnią Srebra została uznana za pomnik historii na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 14 kwietnia 2004 roku.

Trasa turystyczna rozciąga się pomiędzy szybami „Ewa” oraz „Sylwester”. Szyb Ewa, znany jako szyb sztolniowy nr 13 Sztolni Głębokiej „Fryderyk”, osiąga głębokość 20 metrów, podczas gdy szyb Sylwester, sztolniowy nr 17, sięga 30 metrów. Turyści mają okazję doświadczyć unikatowej wycieczki łodziami, podczas której mogą podziwiać małe stalaktyty i oryginalne partie chodnika, wykutego w dolomitowej skale.

Zwiedzanie rozpoczyna się od zejścia krętymi schodami do podziemnej przystani przy szybach „Ewa” lub „Sylwester”, gdzie odbywa się ruch wahadłowy. Znajdując się kilkadziesiąt metrów pod ziemią, turyści wsiadają do łodzi i przy blasku lamp przepływają 600 metrów podziemnym korytarzem – do 2018 roku najdłuższym tego typu szlakiem w Polsce. W trakcie pięknej podróży przewodnik, odpychając łódki od ociosów, dzieli się fascynującymi opowieściami o historii górnictwa tarnogórskiego.

Ze względu na zróżnicowany teren, sztolnia znajduje się na głębokości od 20 do 30 metrów. Jej szerokość waha się od 1,2 do 2,5 metra, a wysokość wynosi maksymalnie 4 metry. Dodatkowo, głębokość wody w podziemnych trasach sięga od 0,7 do 1 metra.

Podczas 11. edycji Industriady, odbywającej się w dniu 26 września 2020 roku, z przyjemnością otwarto nowo wybudowaną bazę turystyczną. Obiekt, zaprojektowany przez Waldemara Musioła, jest dwukondygnacyjny i posiada taras widokowy z panoramą doliny rzeki Dramy. Mieści centrum obsługi turysty, sklep z pamiątkami, salę edukacyjną oraz toalety, a jego styl oraz materiały budowlane nawiązują do szyb „Sylwester” znajdującego się w pobliżu.

Obiekt UNESCO

Sztolnia Czarnego Pstrąga to niezwykle cenny zabytek, który wraz z Zabytkową Kopalnią Srebra oraz innymi obiektami pokopalnianymi znalazł się w gronie miejsc zgłoszonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wniosek o wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO został złożony przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej. Uroczysty wpis odbył się podczas 41. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa, która miała miejsce w Krakowie 9 lipca 2017 roku.

To uznanie podkreśla znaczenie i wyjątkowość Sztolni Czarnego Pstrąga jako miejsca o niezwykłej wartości kulturowej i historycznej.

---

Oceń: Sztolnia Czarnego Pstrąga

---