Hałda popłuczkowa w Tarnowskich Górach

---

Położenie

„Osada znana jako hałda popłuczkowa znajduje się w południowej części Tarnowskich Gór, przylegając do dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne. Jest to lokalizacja oddalona o około 4 km od centrum miasta i graniczy z Bytomiem. W bezpośrednim sąsiedztwie hałdy znajdują się tereny rolne, a także nieczynne wyrobisko dawnej kopalni dolomitu „Bobrowniki”.

W okolicy można również natknąć się na rezerwat przyrody Segiet, który oferuje piękne widoki na otaczającą przyrodę, oraz Zabytkową Kopalnię Srebra, pełną historycznych skarbów regionu.

Na wschodniej stronie hałdy wiedzie turystyczna linia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, łącząca Bytom z Miasteczkiem Śląskim. Najbliższy przystanek kolejowy, Tarnowskie Góry Kopalnia Srebra, jest usytuowany w odległości 1,2 km od hałdy, co czyni go dogodnym punktem startowym do zwiedzania okolicy.

Dojście do hałdy z różnych kierunków zapewniają ulice: Mała i Długa, które położone są od zachodu, północy i południa, a także Kopalniana od strony wschodniej.

Charakterystyka

Hałda w Tarnowskich Górach to interesująca formacja terenu, przypominająca górę stołową, której kształt jest zbliżony do litery „L”. Na jej szczycie znajduje się płaski wierzchołek, otoczony przez stromie zbocza, co nadaje jej unikalny charakter.

Wysokość hałdy sięga około 17 metrów, co czyni ją dobrze widoczną w okolicy. Co więcej, jej objętość wynosi szacunkowo 26,5 miliona metrów sześciennych, co wskazuje na jej znaczną masę i dominujący wpływ na krajobraz otaczającej przestrzeni.

Historia

Początki hałdy sięgają lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku, kiedy na granicy bobrownickiego oraz suchogórskiego rejonu wydobywczego, który był częścią Królewskiej Kopalni „Fryderyk” (Królewskiej Kopalni „Fryderyk”), pomiędzy szybami „Sophia” i „Frieden” (pol. „Zofia” i „Pokój”), zrealizowano według projektu Rudolfa von Carnalla nowoczesny zakład przeróbczy – płuczkę. Jej funkcją była obróbka dolomitowej skały wydobywanej w okolicy, z której oddzielano rudy ołowiu (galenę), srebra oraz cynku, a także rudę żelaza.

W 1867 roku zakład przeszedł modernizację, co znacząco zwiększyło produkcję cynku i powiększyło wymiary całego obiektu. W latach 1882–1887 wydajność zakładu wynosiła między 20 000 a 30 000 ton przerabianej rudy, co prowadziło do wytwarzania znacznych ilości pozostałości z procesów płukania. Wydajność pracy wynosiła 9,3 t/h, a z każdej setki ton urobku uzyskiwano 7,5 tony cennego surowca.

Płuczka, będąca przyczyną powstania hałdy, funkcjonowała do 1912 roku, po czym cały teren, w tym budynki i urządzenia, został przekazany spółce Oberschlesische Eisenindustrie AG. Na przestrzeni lat, zwłaszcza pod koniec II wojny światowej, hałda została włączona w niemiecki system defensywny, co zaowocowało powstaniem czterech żelbetonowych bunkrów strzeleckich – po dwa z każdej strony – oraz systemu transzei, które dziś są nieco zatarte.

Nieopodal wzniesienia, do początku 1955 roku, znajdowała się stara, XIX-wieczna Dzwonnica Gwarków, która w tym samym roku została przeniesiona na miejsce dawnego domu zbornego gwarków, znajdującego się w centrum Tarnowskich Gór.

Zasoby przyrodnicze i krajobrazowe

Hałda popłuczkowa to niezwykle interesujący obszar, który stanowi efekt antropogenicznego działania na środowisko, a zarazem jest miejscem, w którym zachodzą procesy sukcesji ekologicznej. Warto zauważyć, że roślinność na tym terenie ewoluuje od form niskich do drzewiastych. Początkowo roślinność obejmowała dolne partie hałdy, jednak z biegiem czasu zaczęła wkraczać z południowych kierunków. Wśród drzew, które zasiedlają to miejsce, znajdują się wiązy górskie, lipy, brzozy brodawkowate, jarzębiny oraz karłowate sosny zwyczajne. Na dzień dzisiejszy jedynie północna część szczytu hałdy oraz jej zbocza pozostają niezajęte przez roślinność.

Interesującym elementem tej roślinności są murawy galmanowe, które charakteryzują się obecnością roślin odpornych na wysokie stężenie metali ciężkich w glebie, takich jak cynk i ołów. Te wyjątkowe tereny pokrywają północną, odsłoniętą część hałdy. Wśród gatunków roślin, które można spotkać na murawach galmanowych, wyróżniają się lepnica rozdęta (Silene vulgaris) oraz macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides). Warto zaznaczyć, że występują tutaj także cenne gatunki chronione, takie jak centuria pospolita (Centaurium erythraea), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis) oraz kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine).

Oprócz roślinności galmanowej, na hałdzie znaleźć możemy również gatunki związane z murawami kserotermicznymi, takie jak driakiew żółtawa (Scabiosa ochroleuca) oraz chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa). Dodatkowo, można podziwiać takie rośliny, jak szczotlicha siwa (Corynephorus canescens), strzęplica sina (Koeleria glauca), rozchodnik ostry (Sedum acre), jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella), wilczomlecz sosnka (Euphorbia cyparissias) oraz dziewięćsił pospolity (Carlina vulgaris).

Fauna hałdy jest równie różnorodna; można tu spotkać liczne gatunki owadów, ptaków, takich jak bażanty oraz kuropatwy, a także zająca szaraka i różnorodne gady, głównie jaszczurki. Z więc, hałda popłuczkowa wyróżnia się także jako ważny element krajobrazu okolicy.

Dzięki swojej wysokości oraz dogodnemu dostępowi do szczytu, zwłaszcza w zachodniej i północno-zachodniej części, hałda stała się popularnym miejscem do podziwiania widoków. Z jej szczytu rozciąga się malownicza panorama Tarnowskich Gór, obejmująca wiele charakterystycznych obiektów, takich jak wieże kościoła św. Mikołaja w Reptach Śląskich, nowego kościoła św. Marcina, zabytkowy Park w Reptach, stację wodociągową na Wzgórzu Redena, wieże kościoła św. Piotra i Pawła, a także kościoła Zbawiciela i ratusz na tarnogórskim Rynku. W zasięgu wzroku znajdują się również Park Ojcow Kamilianów z wieżą kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Kamila, a także kościół Matki Bożej Uzdrowienie Chorych.

Na dalszym planie dostrzega się kominy Huty Cynku Miasteczko Śląskie i Górę Grojec, wieżowce na Osadzie Jana, a także zabudowania dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne z kościołem Przemienienia Pańskiego. W bliższym sąsiedztwie można dostrzec halę sportową w Tarnowskich Górach, nadszybie szybu „Anioł” z Zabytkową Kopalnią Srebra, oraz zabudowania dawnego folwarku Segiet. Znajduje się tu także nasyp Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, a także hałdy szybów dawnej kopalni srebra Fryderyk, które były znane jako: „Nettelbeck”, „Minette”, „Carnall”, „Żmija”, „Staszic” (wraz ze stacją wodociągową) oraz świetliki „Comet” i „Bohr”.

Na dole hałdy przebiega górny odcinek Głębokiej Sztolni „Fryderyk”, zaczynający się od szybu „Staszic” i kierujący się na południowy wschód. Z kolei na wschód od linii wąskotorowej sztolnia najprawdopodobniej uległa zniszczeniu jako efekt eksploatacji dolomitu w okolicznych kamieniołomach, po dawnych kopalniach „Bobrowniki” oraz „Blachówka”.

Badania obiektu

Na przełomie marca 2018 roku zespół badawczy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach zainicjował prace nad hałdą popłuczkową. Głównym celem tych badań jest między innymi opracowanie trójwymiarowego modelu obiektu.

Od 2018 roku w ramach projektu „Dobre praktyki dla wzmocnienia bioróżnorodności i aktywnej ochrony muraw galmanowych rejonu śląsko-krakowskiego” BioGalmany, hałda podlega dalszym badaniom również przez pracowników Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska tej samej uczelni. Uczelnia skupia się na różnorakich aspektach ekologicznych oraz ochronie tego unikalnego środowiska.

W ramach tego działania, w lutym 2019 roku, podjęto decyzję o restytucji muraw galmanowych, co wiązało się z wycinką części sosen, które porastały hałdę. Działania te mają na celu przywrócenie naturalnych warunków oraz wspieranie bioróżnorodności w tym obszarze.

Zagrożenia

Głównym zagrożeniem dla hałdy popłuczkowej w Tarnowskich Górach jest zwiększenie procesów erozyjnych, szczególnie widocznych na północnym zboczu. Problem ten jest szczególnie nasilony przez aktywność motocyklistów oraz użytkowników quadów, którzy regularnie korzystają z tego terenu. Ponadto, stan obiektu może się pogarszać z powodu ekstrahowania materiałów, z których powstała hałda; takie działania miały miejsce na północno-wschodnim obszarze podstawy.

Różnorodność biologiczna tego miejsca, w tym rzadkie murawy galmanowe, również jest zagrożona. Zjawisko inwazji roślin obcych, takich jak rdestowiec ostrokończysty (Reynoutria japonica), stwarza duże ryzyko ich wymarcia. Roślina ta wkracza na teren hałdy od strony szybu „Pokój”, co może mieć poważne konsekwencje dla lokalnego ekosystemu.

Dodatkowo, na teren hałdy wpływają inne inwazyjne gatunki, jak nawłoć późna (Solidago gigantea) oraz nawłoć kanadyjska (S. canadensis), które pojawiają się z każdej strony: południa, zachodu oraz wschodu. W obliczu tych wszystkich zagrożeń ważne jest podejmowanie działań mających na celu ochronę unikalnych ekosystemów tego miejsca.

---

Oceń: Hałda popłuczkowa w Tarnowskich Górach

---