Pałac w Rybnej

---

Historia

W około roku 1732 miało miejsce istotne wydarzenie w historii Rybnej, kiedy to Adam Warkocz (Warkotsch) nabył tę miejscowość od Jana Kotulińskiego. Może ona być również postrzegana jako współwłasność obu rodów. Prawdopodobnie po śmierci Rudolfa Kotulińskiego w 1753 roku, majątek trafił w ręce rodziny Warkoczów, a jego właścicielami stali się Adam (do 1755 roku), Karol Zygfryd (1755–1777) oraz Karol Antoni (od 1777 roku). Po śmierci Karola Antoniego, który nie miał synów, całość majątku przekazał żonie, Antoninie Warkocz z rodu Bujakowskich. Dzięki jej staraniom dotychczasowa rezydencja, wybudowana przez pierwszych właścicieli Rybnej, ród Blachów, przeszła znaczne zmiany architektoniczne w stylu późnego baroku, co zaowocowało nadaniem jej obecnego wyglądu. Prace zostały zakończone w 1796 roku, co zostało potwierdzone datą umieszczoną na przyczółku fasady. W 1829 roku pałac przeszedł w ręce rodziny Chrząszczewskich, a w 1871 roku znalazł się w posiadaniu rodu von Koschützkich, który podjął dalsze zmiany w zabudowie.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po plebiscycie na Górnym Śląsku oraz III powstaniu śląskim majątek położony w Rybnej stał się częścią II RP, w bliskiej odległości od granicy z Niemcami. W 1922 roku Egon von Koschützki postanowił opuścić posiadłość, którą przejął Państwowy Fundusz Ziemi, przekazując ją Spółce Osadniczej „Ślązak” z Katowic. Organizatorem zajęć miała być działalność gospodarcza oraz parcelacja majątku dworskiego dla chłopów, głównie pochodzących z Małopolski. W styczniu 1934 roku pałac, razem z sąsiadującym parkiem, został wynajęty, a rok później sprzedany przez Spółkę „Ślązak” Podokręgowi Śląskiemu Związku Strzeleckiego. W dniu 5 marca 1934 roku w pałacu uroczyście zainaugurowano działalność szkoły strzeleckiej, zainicjowanej przez senatora Alojzego Pawelca. W związku z tym zrealizowano projekt modernizacji pałacu, adaptując go do działalności nowej instytucji, m.in. wybudowano kuchnię, jadalnię, zainstalowano wodociągi oraz centralne ogrzewanie i ogrodzono teren parku.

II wojna światowa

W ostatnich dniach sierpnia 1939 roku szkoła strzelecka musiała zostać ewakuowana, a po wybuchu II wojny światowej pałac został zajęty przez niemieckie siły, które przekształciły go w wojskowy szpital. Działał on jednak krótko, z uwagi na oddalenie od frontu. W piwnicach budynku powiększono przestrzeń, przeznaczając ją na schrony przeciwlotnicze. Z kolei zabudowania gospodarcze stały się częścią przedsiębiorstwa rolnego pod kierownictwem Hagena, a w latach 1943-1944 pałac stał się własnością Marii Henckel von Donnersmarck z katolickiej gałęzi rodu. Na jej polecenie zbudowano szklarnie i postawiono ule, a do Rybnej przeniesiono rodzinne archiwum.

Polska Ludowa

Po zajęciu Górnego Śląska przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku, pałac ponownie przekształcono w szpital. Wkrótce po zakończeniu wojny budynek został przeznaczony na mieszkania komunalne, głównie dla repatriantów i osadników z Kresów Wschodnich. Mieszkania znajdowały się na drugim piętrze oraz na parterze, w salonie podzielonym na dwa pokoje. Ponadto, przez pewien czas, budynek spełniał funkcję klubu „Ruch” oraz magazynów, zwłaszcza salony na pierwszym piętrze. W latach 1974–1980, przy wsparciu Zakładów Mechanicznych „Zamet”, dokonano szczegółowej inwentaryzacji oraz ekspertyzy konstrukcyjnej, przywracając pierwotny wygląd pałacu, likwidując niepożądane zmiany. Chociaż plany utworzenia muzeum rozwoju górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku nie zostały zrealizowane, obiekt został przekazany Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków (SPAM). Bardzo istotne było, że w grudniu 1982 roku w pałacu został oficjalnie utworzony Dom Pracy Twórczej, który szybko przekształcono w Modelowe Centrum Upowszechniania Kultury, otwarte 5 czerwca 1983 roku przez Ministra Kultury i Sztuki, Kazimierza Żygulskiego.

III RP

W 1990 roku SPAM zrezygnował z zarządzania budynkiem, a w listopadzie tego samego roku władze miasta stworzyły w nim Regionalne Centrum Kultury, prowadzące działalność hotelarską oraz gastronomiczną. W 1997 roku powstała spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „Pałac w Rybnej”, która stała się własnością gminy Tarnowskie Góry. W 2005 roku Rada Miejska w Tarnowskich Górach, na wniosek burmistrza Kazimierza Szczerby, postanowiła wystawić pałac na sprzedaż; jednakże ze względu na protesty społeczne, to przedsięwzięcie nie doszło do skutku. W latach 2009–2010 przeprowadzono gruntowną renowację rezydencji, wymieniając stolarkę drzwiową i okienną, a także instalacje, wprowadzając klimatyzację oraz powiększając sale koncertowe. W od strony parku dobudowano balkon oparty na czterech żeliwnych filarach oraz letnią scenę. Fasada budynku została także odnowiona i przemalowana. W 2011 roku w pałacu utworzono samorządową instytucję kultury Gminy Tarnowskie Góry, znaną jako „Pałac w Rybnej”. Obecnie obiekt prowadzi różnorodną działalność gastronomiczno-hotelarską, organizując przyjęcia okolicznościowe, w tym wesela oraz bankiety firmowe, a także angażując się w działalność kulturalną, szczególnie poprzez organizowanie koncertów muzyki poważnej oraz wystaw i spotkań z artystami.

Architektura

Pałac w Rybnej, wzniesiony na miejscu prawdopodobnie wcześniejszego drewnianego dworku, który należał do rodziny Blachów, pierwszych właścicieliRybnej, jest obiektem o bogatej historii. Istnieje przypuszczenie, że opierał się on na fundamentach średniowiecznej wieży rycerskiej, co nadaje mu dodatkowego znaczenia. Budowla ta wzniesiona jest z kamienia, otynkowana, a jej piętrowa struktura ma formę prostokąta, której narożniki są lekko zaokrąglone.

Dominującym elementem jest mansardowy dach z pokryciem blaszanym, na którym umieszczono lukarny. Elewacja pałacu ma siedem osi, a w części frontowej, lekko wysunięty trójosiowy ryzalit, który jest ciekawie rozczłonkowany pilastrami. Zwieńczenie ryzalitu to trójkątny naczółek, na którym umieszczono rzeźby dwóch lwów. Poniżej tego elementu, w polu ryzalitu, znajduje się kartusz herbowy z datą 1796.

Wnętrze pałacu zachwyca swoją architekturą, gdzie podkreśla to portal wejściowy zamknięty łukiem koszowym oraz okna na piętrze zdobione pięknymi obramowaniami z motywami akantu i muszli. Dodatkowo, w XIX wieku do frontowego ryzalitu dobudowano balkon. Na elewacji północnej, w jej wschodniej części, prezentuje się tynkowana płycina z datą zakończenia budowy – 1796.

Wysoki mansardowy dach jest charakterystycznym elementem stylu architektury późnobarokowej, z kolei elewacja frontowa, wraz z wysuniętym ryzalitem oraz trójkątnym naczółkiem, odzwierciedla cechy stylu klasycystycznego. Warto zwrócić uwagę na wewnętrzny układ budynku, gdzie w centralnej osi mieści się sień z kolebkowym sklepieniem, a klatka schodowa prowadzi do pokoi, które otaczają tę przestrzeń. Na piętrze znajduje się przestronny salon, a pokoje są wyposażone w sufity z fasetami oraz korytarze z kolebkowymi sklepieniami.

Przed pałacem usytuowany jest klomb oraz podjazd, który prowadzi do bramy. Naprzeciwko, po drugiej stronie ulicy Powstańców Warszawskich, możemy dostrzec zabudowania gospodarcze z przełomu XVIII i XIX wieku, które niegdyś wiązały się z majątkiem rycerskim (niem. Rittergut) i są obecnie wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków miasta Tarnowskie Góry.

Park

Otoczenie pałacu stanowi urokliwy park o powierzchni 2,1 ha, który niegdyś urządzony był w stylu angielskim. W jego zachodnim rejonie można natknąć się na szpaler dziewiętnastu dębów szypułkowych, które mają już około 200 lat. Te majestatyczne drzewa uzyskały status pomników przyrody, podobnie jak jeden z zachowanych okazów kasztanowca białego.

W parku zachowały się cechy klasycystyczne, które są dostrzegalne w układzie osiowym oraz prostoliniowych ścieżkach. W północno-zachodnim kącie parku znajduje się niewielkie zagłębienie w podłożu, które może być pozostałością po dawnym stawie, co dodaje parkowi historycznego uroku.

Nadto, na trawniku przed głównym wejściem do pałacu, można znaleźć fragmenty dawnej fontanny, które przypominają o czasach, gdy ten teren tętnił życiem i był pełen wodnych elementów.

---

Oceń: Pałac w Rybnej

---