Kamienica przy Rynku 13 w Tarnowskich Górach

---

Lokalizacja

Kamienica usytuowana jest w północnej części tarnogórskiego rynku, dokładnie w północno-zachodnim narożu tegoż rynku, gdzie zbiega się z ulicą Księdza Józefa Wajdy. Z boku wschodnim, nawiązuje do niej zabytkowy Kościół Zbawiciela, który, powstały w 1780 roku, przeszedł znaczną przebudowę na przełomie XIX i XX wieku.

W kierunku zachodnim od Domu Bernharda, po przeciwnej stronie ulicy Wajdy, znajduje się znany obiekt, zwany Dom Padiery, również wpisany na listę zabytków.

Historia

Do 1922

Nie ma dokładnych informacji na temat daty powstania budynku, niemniej jednak, bazując na inskrypcji odnalezionej w podłodze w przejściu do sieni, przypuszcza się, że został on wzniesiony już w 1517 roku. Ta kamienica, będąca najstarszą przy tarnogórskim rynku, zajmuje ważne miejsce jako jeden z najstarszych obiektów architektonicznych w Tarnowskich Górach. W latach 1562-1608 budowla służyła jako ratusz oraz miejsce do handlu sukiennicami, a także pełniła rolę składu solnego w piwnicy. Dodatkowo, w tym czasie, za zgodą władz, prowadzono tutaj wyszynk piwa.

W 1608 roku władze postanowiły przenieść się do Domu Szymkowica, a kamienica pod numerem 13 została przekształcona w gospodę. Wkrótce jej część została wydzierżawiona, a nawet sprzedana za 120 florenów Simonowi Maldrzikowi oraz jego żonie Magdalenie. W roku 1617 wszystkie budynki nabył Peter (Piotr) Bernhard, pracownik księcia Jana Jerzego Hohenzollerna. Otrzymał on za swoje zasługi liczne przywileje, które obejmowały m.in. zwolnienie ze wszelkich opłat, swobodę warzenia piwa i prowadzenia wyszynku oraz prawo do sprzedaży zagranicznych trunków.

Jednakże, żeby móc korzystać z tych wszystkich przywilejów, Bernhard musiał płacić właścicielom Tarnowic 1/3 dochodu, a każdy kolejny właściciel musiał być gwarkiem, więc mieć udziały w lokalnym górnictwie. Przykłady potwierdzeń tych przywilejów można znaleźć w dokumentach z lat 1642, 1706 oraz 1719. Warto dodać, że podczas wojny trzydziestoletniej, kamienica służyła jako miejsce zakwaterowania żołnierzy na koszt miasta.

Wdowa po Piotrze Bernhardzie, Anna, w 1623 roku postanowiła podzielić dom pomiędzy swoje trzy córki. W kolejnych latach przez budynek przewinęli się różni właściciele, w tym Caspar Herz, a od 1664 roku jego zięć Johann Danielis, który w 1700 roku na krótko stał się jego właścicielem, a następnie w 1701 roku nabył go Johann Scultetus. Kamienica dwukrotnie spłonęła w 1742 i 1746 roku, ale była szybko odbudowywana. Zgodnie z katastru z 1746 roku jej wartość oszacowano na 1000 talarów, a pasierbica Scultetusa, Anna Ursula Böhm, odziedziczyła obiekt w 1750 roku.

W 1759 roku rodzina Böhmów przekazała budynek swojemu najmłodszemu synowi, Johannowi Augustowi, który uruchomił karczmę pod nazwą Ordonnanz Haus, później przemianowaną na Sechs Linden. Właściciele pozostawali przy tym obiekcie aż do około 1860 roku, kiedy Louis Böhm sprzedał go żydowskiemu kupcowi Louisowi Epsteinowi. W międzyczasie zajazd przekształcono w hotel.

Następnie, w latach 1870-1899, nieruchomość była w rękach Davida Kamma, a później jego syna Siegfrieda, który również prowadził hotel. W tym okresie zarządy zmieniały się regularnie, przyciągając różnorodnych najemców.

Od 1922

Po przyłączeniu Tarnowskich Gór do Polski, w 1922 roku kamienicę zakupiła Matylda oraz Karol Majowscy, którzy wcześniej prowadzili już hotel w mieście, znajdujący się na placu Żwirki i Wigury. Hotel przy Rynku, znany jako Pod Lipami, był prowadzony przez córkę Majowskich, Amalię oraz zięcia Juliusza Kapuścioka, który był aktywnym działaczem narodowym, a także uczestnikiem powstań śląskich. W tym samym obiekcie mieściła się Drukarnia Polska, wydająca od 1930 roku popularną w regonie gazetę „Nowiny”.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego kamienica stała się centrum kulturalnym i społecznym w Tarnowskich Górach. Liczne organizacje, takie jak Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, organizowały tu różne wydarzenia, w tym zabawy charytatywne. W latach 30. budynek przeszedł znaczną przebudowę, co odebrało mu wiele pierwotnych cech architektonicznych. 17 maja 1934 roku odbyło się tu ważne wydarzenie, kiedy to hotel gościł wojewodę Michała Grażyńskiego w związku z zaprzysiężeniem Fryderyka Antesa, pierwszego burmistrza Tarnowskich Gór.

W trakcie II wojny światowej hotel Pod Lipami został przekształcony w gospodę Hubertushof. Po wojnie przywrócono mu jednak wcześniejszą nazwę. Prowadził go początkowo Mizgalski, a następnie na krótko został upaństwowiony. W latach 80. XX wieku w budynku otwarto sklep sieci ‘Pewex’. W restauracji Pod Lipami zredukowano działalność na początku lat dziewięćdziesiątych, a obecnie w tej przestrzeni znajdują się różnorodne sklepy oraz lokale mieszkalne, podczas gdy budynek pozostaje w rękach rodziny Majowskich.

Architektura

„Kamienica przy Rynku 13 w Tarnowskich Górach to czterokondygnacyjny obiekt o dziesięcioosiowej fasadzie, zbudowany z kamienia oraz cegły. Jego kubatura wynosi 6880,9 m³, a powierzchnia użytkowa sięga 513,5 m². W elewacji frontowej można dostrzec dwa wyraźne załamania, które podzielają budynek na trzy odrębne części.

Najstarsza z nich, pochodząca z XVI wieku, znajduje się na zachodzie. Jest to część podpiwniczona, mająca kształt kwadratu o boku długości 12,4 m. Mury tej części są wyjątkowo grube, osiągają szerokość 100 cm na parterze i od 75 do 100 cm na piętrze. Cała konstrukcja jest dostosowana do spadku terenu, który biegnie od Rynku w kierunku północnym. Historycznie, od strony ul. Księdza Józefa Wajdy (z zachodu) do kamienicy przylegały dwie solidne przypory, które niestety nie dotrwały do dzisiejszych czasów.

W piwnicach oraz na poziomie parteru zachowały się ciekawe sklepienia kolebkowe oraz arkada sklepienia sieni wjazdowej. Do głównej części budowli, od strony wschodniej, przylega najmniejszy budynek, który zbudowano w latach 50. XIX wieku. Został on usytuowany w miejscu przejazdu, który łączył kamienicę z Kościołem Zbawiciela i charakteryzuje się zbliżoną formą do nieistniejącej już kamienicy pod numerem 11.

---

Oceń: Kamienica przy Rynku 13 w Tarnowskich Górach

---