Park w Reptach, znany również jako Park Repecki (niem. Reptener Park, Reptener Tiergarten), to niezwykle malowniczy park krajobrazowy z XIX wieku, który rozciąga się na obszarze około 200 ha. Lokuje się on na terenie miasta Tarnowskie Góry oraz niewielkiej części gminy Zbrosławice, która została w grudniu 1966 roku wpisana do rejestru zabytków nieruchomych. Park tworzy integralną część „Parku w Reptach i dolina rzeki Dramy”, stanowiąc znaczący element wycinka przyrodniczo-krajobrazowego.
W historycznych czasach tereny obecnego parku porastały obfite lasy liściaste. W 1824 roku, wieś Repty wraz z sąsiadującymi dobrami przeszły w ręce hrabiego Karola Łazarza Henckel von Donnersmarck, który zainaugurował powstanie zwierzyńca na jednym z fragmentów lasu usytuowanym na północ od wsi. W latach 1893-1898 w centralnym punkcie parku wzniesiono wspaniały neorenesansowy pałac, podczas gdy zwierzyniec został przekształcony w park o charakterze angielskim.
Po I wojnie światowej park zasilił terytorium Polski, zaś w trakcie II wojny światowej poddany został znacjonalizowaniu. W latach 60. XX wieku pałac uległ wyburzeniu, a na jego miejscu wzniesiono budynek Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji.
Park składa się z dwóch wyraźnie oddzielonych części, które rozdziela rzeka Dramą, przepływająca w kierunku północno-zachodnim. W obrębie parku zachowały się różnorodne zespoły leśne, w tym buczyny, grądy oraz łęgi, a także fragmenty wilgotnych łąk i szuwarów. W obszarze parku można spotkać liczne gatunki roślin i zwierząt chronionych, w tym rzadkie gatunki nietoperzy oraz wiele ptaków lęgowych, co czyni to miejsce jeszcze bardziej cennym w aspekcie bioróżnorodności.
Historia
Obszar, na którym obecnie znajduje się park, był niegdyś porośnięty lasami bukowo-dębowymi i grądami, co datuje się na okres średniowiecza. Odwiedzając Repty, można dostrzec, że wraz z końcem średniowiecza, zalesione pozostały jedynie najwyższe wzniesienia oraz tereny pokryte nieurodzajnymi piaskami, żwirami polodowcowymi i dolomitowym rumoszem. Pozostałe obszary tego terenu przekształcano na pola uprawne, jednakże obszar przyszłego parku, mimo bogatych gleb pylastych, nie został przeznaczony na grunty orne. Jego bliskie położenie oraz charakter drzewostanu sugerują, że pełnił funkcję wspólnie użytkowanego lasu przez okolicznych mieszkańców.
W 1824 roku hrabia Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck z Świerklańca nabył dobra repeckie, w tym tereny obecnego parku, od spadkobierców rodziny Larischów. Na wschodnim krańcu istniejącego lasu, na szczycie wzniesienia przy drodze prowadzącej do Rept, hrabia w latach 40. XIX wieku zbudował niewielki zameczek myśliwski, znany jako Jagdschloss Repten, a także przekształcił otaczający las w tereny łowieckie, tworząc zwierzyniec (Reptener Tiergarten), który otoczono kamiennym murem. Fragmenty tego muru przetrwały do dnia dzisiejszego, a w zwierzyńcu hodowano między innymi zwierzynę płową i bażanty. W celu ułatwienia polowań wycinki dokonywano w środkowej części lasu oraz w północnej jego części, a także stworzono szeroką przecinkę prowadzącą do zamku, umożliwiającą łatwy odstrzał.
W 1893 roku syn hrabiego Guido rozpoczął budowę nowego pałacu w centrum zwierzyńca, zaprojektowanego przez znanego architekta Gabriela von Seidla. Zwierzyniec postanowiono przekształcić w rezydencjonalny park w stylu angielskim, nazywany Reptener Park. W tym celu przewieziono i przemieszczo ponad setki tysięcy metrów sześciennych ziemi, spłaszczając i zaokrąglając wzgórza, a także wypełniając doliny. Dzięki tym pracom, wycięto fragment lasu, a w jego miejsce powstały łąki, które były systematycznie koszone. Ponadto w ramach tej transformacji zasadzono około 10 tysięcy drzew, głównie buków i dębów, oraz liczne egzotyczne gatunki drzew i krzewów, takie jak choina kanadyjska, daglezja zielona, sosna wejmutka, i wiele innych.
Po zgonie Guidona w 1916 roku, majątek przeszedł w ręce jego młodszego syna, Krafta. W 1922 roku, w wyniku wytyczenia nowej granicy niemiecko-polskiej, park pozostał po stronie polskiej, a Kraft, będąc protektorem Bractwa Strzeleckiego z Tarnowskich Gór, regularnie zapraszał członków bractwa do swojej posiadłości. Niestety, pod koniec II wojny światowej pałac uległ zniszczeniu w wyniku pożaru, a w latach 60. XX wieku jego ruiny zostały rozebrane. Teren parku został znacjonalizowany i przejęty przez Lasy Państwowe. W latach 1966-1975 na jego terenie powstało Górnośląskie Centrum Rehabilitacji (GCR) „Repty” im. gen. Jerzego Ziętka, natomiast zameczek myśliwski, który stał na jego wschodnim krańcu, został wyburzony w 1971 roku, a miejsce to przekształcono w parking.
Do początku lat 90. XX wieku GCR zarządzało terenem parku, przekazując go później skarbowi państwa. Obecnie większość terenu znajduje się w rękach miasta Tarnowskie Góry, podczas gdy jedynie 17-hektarowy fragment parku pozostaje pod administracją Centrum. Po 1999 roku, budynki dawnej przypałacowej masztalni oraz związane z nimi obiekty zostały przekazane zakonowi braci salezjanów i sióstr salezjanek, które utworzyły szkołę oraz zakład opieki zdrowotnej.
W latach 2004-2006 z inicjatywy GCR „Repty” oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, na terenie parku została stworzona ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna z 18 tablicami, które zostały odnowione w 2019 roku. W latach 2017-2019 zmodernizowano także budynek GCR.
W grudniu 1966 roku park w Reptach został wpisany do rejestru zabytków (nr rej. A/660/66). W 1996 roku przeprowadzono waloryzację przyrodniczą całego obszaru Tarnowskich Gór, która uznała Park Repecki za cenny przyrodniczo teren. Następnie, w listopadzie 1998 roku, park oraz przyległe tereny rolnicze zostały uznane za zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park w Reptach i dolina rzeki Dramy”, o powierzchni 481,46 ha. Kolejne regulacje w 2002 roku zmieniły granice na 475,51 ha, z czego 233,63 ha przypada na gminę Tarnowskie Góry i 241,88 ha na gminę Zbrosławice. W 2012 roku nastąpiła aktualizacja waloryzacji przyrodniczej, w ramach której dokonano ponownych badań terenów parku oraz oceniono cenne zbiorowiska roślinne oraz bogatą faunę.
Położenie i rozplanowanie
Park Repecki rozciąga się w znacznej mierze w południowo-zachodniej części miasta Tarnowskie Góry, głównie na obszarze dzielnicy Repty Śląskie. Należy także wspomnieć o niewielkiej części parku, która liczy około 6 hektarów i znajduje się we wschodniej części gminy Zbrosławice, konkretnie w sołectwie Ptakowice. Dojazd do parku jest możliwy dzięki ulicom: Repecka od strony wschodniej oraz Śniadeckiego od północy.
W centralnej części parku można odnaleźć pętlę autobusową o nazwie Stare Tarnowice GCR. Zgodnie z danymi z września 2022 roku, na tej pętli zatrzymują się autobusy linii nr 3, 135, 142, 614 i 780, które są zorganizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. Te linie łączą Park Repecki z innymi dzielnicami Tarnowskich Gór, takimi jak Śródmieście-Centrum, Osada Jana, Strzybnica, oraz Rybna. Oprócz tego, park jest połączony z sąsiednimi miejscowościami takimi jak Bytom, Miasteczko Śląskie, gmina Świerklaniec oraz Piekary Śląskie.
W momencie swojego powstania, park charakteryzował się wyraźną formą krajobrazową, obejmującą dukt widokowy w formie owalnicy. Obok pałacu istniała polana, która była przeznaczona do zabaw. Niestety, obecnie centralna część parku częściowo zatraciła swoje pierwotne cechy, głównie w wyniku zabudowy polany budynkiem GCR. Układ komunikacyjny, w przeciwieństwie do centralnej części, zachował swój oryginalny kształt, któremu nadano jedynie dodatkowe ścieżki typu sectio. W skład tego układu wchodzi także aleja kasztanowców, będąca częścią jednej z dawnych dróg łączących Stare Tarnowice z Reptami Starymi.
Przyroda
Stosunki wodne
Park w Reptach schowanych jest w malowniczej dolinie, przez którą przebiega rzeka Drama, lokalnie znana jako Rów Repecki. Jej wody tworzą naturalny podział parku na dwie wyraźne części. Na prawym brzegu rzeki rozciąga się park krajobrazowy, którego ukształtowanie datuje się na koniec XIX wieku. Z kolei lewy brzeg skrywa pozostałości po niegdysiejszym zwierzyńcu znajdujący się w okolicach Góry Mikołaja (318 m n.p.m).
Na terenie parku utrzymuje się jedynie Mikołuszka, będąca jedynym aktywnym dopływem Dramy, która meandruje w głębokim jarze zaczynającym się przy kościele św. Mikołaja. Dawniej na Mikołuszce znajdowało się pięć stawów, z których do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie dwa. Granice parku wyznacza również Starotarnowicki Potok, znany także jako Rów Starotarnowicki, będący prawym dopływem Dramy.
Pod całym kompleksem kryje się Sztolnia Głęboka Fryderyk, której fragment o długości 600 metrów od 1957 roku udostępniony jest do zwiedzania jako Sztolnia Czarnego Pstrąga. W obrębie parku znajdują się również dwa szyby prowadzące do wnętrza tego podziemnego tunelu. Szyb „Sylwester” osiąga głębokość 30 m, natomiast „Ewa” ma 20 m głębokości. W 2020 roku przy szybie „Sylwester” powstała nowa baza turystyczna, która obejmuje taras widokowy na dolinę Dramy oraz różne udogodnienia dla zwiedzających.
Geologia
Geologicznie park w Reptach jest podzielony na dwa główne obszary. Południowo-zachodni teren pokryty jest dolomitami kruszconośnymi, które mają pod sobą grubą warstwę przekształconych osadów polodowcowych. Irzysie, w północno-wschodniej części, geologiczna struktura opiera się na dolomitach jasnoszarych marglistych (pochodzących z Tarnowic), które tworzą pagórkowaty teren z deluwialną pokrywą. Cały kompleks wypiętrza się w obrębie Garbu Tarnogórskiego, który jest częścią Wyżyny Śląskiej.
Roślinność
W obrębie Parku w Reptach występuje różnorodność zbiorowisk roślinnych, z których dominują tereny leśne. Centralna część parku zajmuje zubożała forma żyznej buczyny niżowej (Galio odorati-Fagetum), w której wiek drzew sięga od 150 do 170 lat. Najliczniej występującym gatunkiem jest buk, któremu towarzyszą dęby szypułkowe, grab i niestety nieliczne świerki. W niższej warstwie krzewów mają miejsce dzikie bzy czarne, jarzębiny i nieliczne trzmieliny pospolite.
W zachodniej części parku można dostrzec kwaśną buczynę niżową (Luzulo pilosae-Fagetum) z dominującymi bukami oraz pojedynczymi dębami. 2012 roku w rejonie parku odnotowano obecność zawilca gajowego, a w obniżeniach doliny Dramy pojawiają się grądy, których drzewostan tworzy grab pospolity z domieszką innych gatunków.
Flora
Badania przeprowadzone w 2012 roku na terenie parku ujawniły istnienie 25 gatunków roślin, które objęte były ochroną ścisłą lub częściową. Wśród gatunków chronionych znalazły się m.in. pióropusznik strusi, bułwanik czerwony, a także kukułki plamiste i szerokolistne. Niektóre z roślin objętych ochroną częściową to kruszyna pospolita oraz marzanka wonna. Na obszarze parku obserwowane są również sztuczne stanowiska cisów oraz różaneczników żółtych, co wskazuje na bogactwo flory tego miejsca.
Fauna
Na terenie parku można spotkać różnorodne gatunki zwierząt, w tym sarny, dziki oraz lisy. Badania z 2012 roku ujawniły obecność licznych gatunków owadów, płazów oraz ssaków, w tym nietoperzy. Z ptaków lęgowych występują dzięcioły, muchołówki i wiele innych. Park stanowi ważne miejsce dla różnych gatunków, w tym dla nietoperzy, które zamieszkują Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie. Mimo, że niektóre gatunki ptaków, jak muchołówka mała, są coraz rzadsze, park w Reptach pozostaje ważnym habitatem dla bogatej fauny i flory regionu.
Pozostałe obiekty w kategorii "Parki":
Park Redena w Tarnowskich Górach | Paulsborn | Park Ojców Kamilianów w Tarnowskich Górach | Park Piny | Park Kunszt | Park Miejski w Tarnowskich Górach | Park Hutnika w Tarnowskich Górach-StrzybnicyOceń: Park w Reptach