Kolonia Wolności, znana również jako Kolonia Jedności Robotniczej w okresie Polski Ludowej, jest historyczną jednostką osadniczą, która powstała w 1801 roku. Jej oryginalna nazwa, Bergfreiheit, wskazuje na niemieckie korzenie tego miejsca. Założona dla górników pracujących w pobliskiej kopalni kruszców srebronośnych „Fryderyk”, kolonia ta miała na celu wsparcie rozwoju przemysłu wydobywczego w regionie.
Kolonia znajduje się w malowniczej okolicy, zlokalizowanej w Starych Tarnowicach, które to miejsce jest bogate w historię oraz dziedzictwo kulturowe. W ciągu lat, tereny te przekształciły się w istotny element tarnogórskiej tożsamości.
Warto również zauważyć, że kolonia ma swoje korzenie w pobliskich Bobrownikach, gdzie działalność górnicza miała ogromne znaczenie dla miejscowej społeczności. Od roku 1924, Kolonia Wolności przeszła pod administracyjne zarządzanie Tarnowskich Gór, co wpłynęło na dalszy rozwój tego obszaru.
Historia
Założenie Kolonii Wolności miało swoje korzenie w dużych trudnościach z zapewnieniem mieszkań dla pracowników kopalni „Fryderyk”. Hrabia Łazarz III Henckel von Donnersmarck, który był właścicielem Bobrownik, na terenie których znajdowała się wspomniana kopalnia, wymagał odszkodowań za górników, którzy nie wnosiłali przysługującej mu pańszczyzny. W tym czasie, w niewielkich Tarnowskich Górach, trudno było znaleźć odpowiednie mieszkania do wynajęcia. W związku z tym, władze kopalni, należącej do Prus, podjęły decyzję o dzierżawie terenu od dziedzica Starych Tarnowic, Johanna Gottlieba von Büttnera, na obszarze mierzącym 13 jutrzyn i 63 sążni kwadratowych, zlokalizowanym przy drodze, która obecnie nosi nazwę ulicy Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
W roku 1799 powstał plan zagospodarowania kolonii, który zakładał budowę sześciu identycznych domów mieszkalnych. Planowano również centralnie zlokalizowaną cechownię z ogrodem i stajnią, niewielką remizę oraz studnię. Umowę na dzierżawę terenu podpisano 11 stycznia 1801 roku. Ostatecznie wzniesiono 7 domostw, a całkowity koszt budowy wyniósł 250 talarów za jeden dom. Budowa pierwszych trzech domów oraz głębokiej na 80 metrów studni rozpoczęła się już w 1801 roku. W 1804 roku wybudowano kolejne dwa domy oraz remizę, a cechownia oraz szósty dom powstały w latach 1807 lub 1808.
Kiedy mówimy o Kolonii Wolności, warto również wspomnieć o szpitalu, który funkcjonował w latach 1864–1886 na Lyszczu. Był to prostokątny, parterowy budynek, z pięcioosiową elewacją frontową oraz dachem naczółkowym, który został rozebrany po zakończeniu II wojny światowej.
Mieszkańcy Kolonii, którzy byli zobowiązani do pracy w kopalni, zostali zwolnieni z pańszczyzny i korzystali z tzw. „wolności górniczej”, co stanowiło podstawę dla przyjęcia pierwotnej nazwy tej osady. Administracja Kolonii była prowadzona przez Królewski Górnośląski Urząd Górniczo-Hutniczy, mający swoją siedzibę w Tarnowskich Górach.
Charakterystyka
W Kolonii Wolności mieszkalne budynki zostały zaplanowane w prostokątnym układzie o wymiarach 13,7 × 10 metrów. W centralnej części znajdowała się przestronna sień, z której prowadziły dwa obszerne pokoje (6 × 5 metrów) po jej bokach. Z sieni dodatkowo można było wejść do dwóch małych pomieszczeń znajdujących się z tyłu budynku, a także do większej izby, która była umiejscowiona w tylnej części domu. Ponadto schody prowadziły na piętro, gdzie znajdowały się dwa prostokątne pomieszczenia, każde o wymiarach 4,5 × 5 metrów. Mieszkańcy mieli również dostęp do nisko sklepionego strychu.
W narożnikach izb, znajdujących się po bokach sieni, zainstalowane były dwa paleniska, mające ujście do wspólnego komina, który był umiejscowiony centralnie. Dachy chat wykończone były naczółkowymi pokryciami, które pierwotnie prawdopodobnie były z gontów, natomiast w latach 20. XX wieku zaczęto stosować papę. W domach nie przewidziano piwnic, jednakże w 1817 roku Urząd Górniczy zlecił budowę ziemianek za każdym z domów.
Każdy z budynków posiadał pięć oddzielnych mieszkań:
- dwa mieszkań dwuizbowych, których czynsz wynosił 6 talarów rocznie,
- jedno jednoizbowe mieszkanie z tyłu domu za 4 talary rocznie,
- dwa jednoizbowe mieszkania na piętrze, za które pobierano 3 talary rocznie za jednostkę.
W późniejszych latach Kolonia Wolność była rozbudowywana w kierunku wschodnim, znajdując się na terytorium Tarnowskich Gór. Dlatego kiedy w 1922 roku Polska przejęła wschodnią część Górnego Śląska, Kolonia stała się częścią dwóch jednostek administracyjnych: miasta Tarnowskie Góry oraz gminy Stare Tarnowice.
Współcześnie
Na przestrzeni lat budynki Kolonii Wolności przeszły liczne i istotne zmiany strukturalne. Zmiany te obejmowały nie tylko przebudowy, ale również dodawanie nowych pomieszczeń oraz realizację skomplikowanych podziałów wewnętrznych.
Wprowadzone nadbudowy oraz zmiany w pokryciach dachowych, a także modyfikacje otworów okiennych i drzwiowych, znacząco wpłynęły na architekturę tego obszaru. Najdłużej zachowany w swojej oryginalnej formie budynek znajduje się przy ul. Wyszyńskiego 48, który przeszedł całkowitą przebudowę w 1952 roku.
W chwili obecnej w zabudowaniach Kolonii znajdują się różnorodne prywatne przedsiębiorstwa, takie jak restauracja, hurtownia materiałów budowlanych oraz serwis narciarski, co tworzy dynamiczny charakter tej okolicy.
Niestety, budynek dawnej cechowni został wyburzony w 2014 roku. Na działce, na której on stał, zlokalizowany jest przystanek autobusowy ZTM pod nazwą Stare Tarnowice Pomorska, wcześniej znany jako Stare Tarnowice Spółdzielnia.
Pozostałe obiekty w kategorii "Osiedla":
Osiedle Przyjaźń (Tarnowskie Góry) | Nowe Repty | Puferki | Kunszt (Tarnowskie Góry)Oceń: Kolonia Wolności